De Afdeling advisering van de Raad van State heeft advies uitgebracht over het voorstel van rijkswet tot wijziging van de Rijkswet Onderzoeksraad voor veiligheid. De wijziging houdt verband met de opheffing van de onderzoeksbeperking van de Onderzoeksraad voor openbare orde en enkele andere aanpassingen. Het wetsvoorstel is op 11 december 2018 bij de Tweede Kamer ingediend. Daarmee is ook het advies van de Afdeling advisering openbaar geworden.

Inhoud wetsvoorstel

In 2013 is een evaluatie gehouden van de Onderzoeksraad voor veiligheid. Het wetsvoorstel bevat een aantal wijzigingen van de Rijkswet Onderzoeksraad voor veiligheid die samenhangen met die evaluatie. In het wetsvoorstel wordt voorgesteld de onderzoekstaak van de Onderzoeksraad uit te breiden tot het terrein van de openbare orde. Bij de oprichting van de Onderzoeksraad maakte onderzoek naar verstoringen van de openbare orde geen deel uit van de taken van de Onderzoeksraad. De reden hiervoor was dat destijds het al brede werkterrein van de Onderzoeksraad op enige manier moest worden beperkt. Een bijkomende reden was dat voorvallen op het terrein van de openbare orde wezenlijk anders zijn dan voorvallen die de Onderzoeksraad onder de huidige wet onderzoekt.

Noodzaak uitbreiding onderzoekstaken

Het onderzoek naar voorvallen op het terrein van de openbare orde is fundamenteel anders dan het onderzoek naar veiligheid zoals bedoeld in de Rijkswet Onderzoeksraad voor veiligheid. De toelichting onderbouwt de noodzaak van het toekennen van de nieuwe onderzoekstaak aan de Onderzoeksraad niet, maar stelt slechts dat er geen praktische bezwaren zijn tegen de voorgestelde uitbreiding. Het ontbreken van die onderbouwing is een probleem, omdat de Onderzoeksraad op eigen initiatief vrijwel elk incident dat op lokaal niveau plaatsvindt, zal kunnen onderzoeken.

Stelsel van democratische verantwoording

Bovendien zal de uitbreiding tot een aanzienlijke vergroting van de bestuurlijke complexiteit leiden en zal die afbreuk doen aan het stelsel van democratische verantwoording op lokaal niveau. Bij openbare orde-voorvallen gaat het immers in het bijzonder om de manier waarop de burgemeester (handhaving van de openbare orde), de officier van justitie (strafrechtelijke handhaving) en de onder hun gezag staande politie in onderlinge samenhang van hun wettelijke bevoegdheden gebruik hebben gemaakt. De burgemeester is daarbij verantwoording verschuldigd aan de gemeenteraad voor de manier waarop hij gebruik heeft gemaakt van zijn bevoegdheden. De wet gaat echter uit van een situatie waarin de Onderzoeksraad onderzoek doet naar een voorval dat onder de ministeriële verantwoordelijkheid valt. Dit komt in de wet op tal van plaatsen tot uitdrukking door middel van toekenning van bevoegdheden aan de minister. Hierdoor heeft het wetsvoorstel tot gevolg dat met het enkele feit dat de Onderzoeksraad besluit tot het doen van onderzoek, de verantwoordingsstructuur verschuift van gemeenteraad naar parlement. Oplossing van dit probleem vraagt om een algeheel doordenken van de huidige wettelijke systematiek. Ook zou de samenhang met andere relevante wetgeving, zoals de Gemeentewet, moeten worden bekeken.

Het advies is dan ook om af te zien van de voorgestelde uitbreiding van de onderzoekstaak van de Onderzoeksraad.

Volledige tekst van het advies: