Column: Het doek valt voor Stapel
/Door Annelies Sennef(Sennef de Koning van Eenennaam advocaten)
Fraude. Wat is het eigenlijk? Op de keper beschouwd, is er in geval van fraude altijd sprake van een verkeerde voorstelling van zaken. Die voorstelling op zichzelf, of het gevolg ervan, is strafrechtelijk laakbaar. Met een babbeltruc wordt mensen geld uit de zak geklopt. Door het onjuist invullen van een aangifte, wordt minder belasting geheven. En door het verzinnen van gunstige onderzoeksresultaten konden allerhande sociaal-psychologische artikelen worden gepubliceerd. Het laatste resulteerde in de grootste wetenschapsfraude die Nederland tot nu toe kende. Een fraude die tot ver over de landsgrenzen de aandacht trok omdat de sociaal-psychologie nu eenmaal een internationaal veld van de wetenschap is.
Eind juni werd bekend dat het Functioneel Parket met voormalig hoogleraar Diederik Stapel een transactie overeenkwam, waarmee voor deze partijen de zaak nu is afgesloten. Onderzoek van de FIOD naar 6 publicaties onderstreepte de uitkomsten van een eerdere wetenschapscommissie, die vaststelde dat in 55 van de 130 onderzochte publicaties waaraan Stapel meewerkte, gebreken kleefden. Opnieuw de nodige ophef. Want de transactie behelst ‘slechts’ een taakstraf van 120 uur en de afstand van het recht op ziekte-en arbeidsongeschiktheidsuitkering gedurende anderhalf jaar.
Wie het weet mag het zeggen, maar vooralsnog wekt het idee dat Stapel nog recht zou hebben op de hiervoor genoemde uitkering enige verbazing. Nadat Stapel in augustus 2011 toegaf zelf verzonnen data in publicaties te hebben verwerkt, werd hij op non-actief gesteld. Na de publicatie van wetenschapscommissie-Levelt[1] leverde Stapel zijn doctorstitel in. Werd Stapel ziek of arbeidsongeschikt voor het einde van zijn dienstverband? Het feit dat hij de gelegenheid te baat nam om een boek te schrijven over zijn leven met de passende titel ‘Ontsporing’ en dat net na de verschijning van het rapport Levelt te publiceren, lijkt daar niet op te wijzen.[2] Als te bezien valt of Stapel daadwerkelijk nog een uitkering zou kunnen krijgen, is ook nog maar te bezien in hoeverre de afstand van dit vermeende recht zich echt als een straf laat voelen.
Uit het persbericht van het Functioneel Parket blijkt dat het Openbaar Ministerie de transactie passend vindt omdat er geen sprake is geweest van zelfverrijking en er geen misbruik is gemaakt van subsidiegelden. Is dat nu niet wat te letterlijk bezien?
Stapel was, zoals hij het in zijn boek zelf opsomde, doctor, professor en decaan. Hij was cum laude afgestudeerd en gepromoveerd, een prijswinnende onderzoeker met honderden publicaties op zijn naam. Kon hij zich dankzij zijn onorthodoxe onderzoeksmethouden deze status verwerven met het daarbij passende inkomen? Of hield hij zijn status middels zijn onderzoek op die manier hoog? In ieder geval zorgde het gebruik van zijn data ervoor dat allerhande onderzoek, dat over het algemeen werd gefinancierd uit publieke middelen, inmiddels in de prullenbak ligt. Een van de mensen waarmee hij werkte, zag zich genoodzaakt de handdoek in de ring te gooien omdat het wetenschappelijke werk dat samen met Stapel werd verricht op drijfzand bleek gebaseerd. Tegen de NY Times zei Stapel: “There are scarce resources, you need grants, you need money, there is competition“ What the public didn’t realize, was that academic science, too, was becoming a business.”[3]
Degenen die met hem werkten mogen dan kennelijk te goeder trouw zijn geweest, het geld – zo’n € 1,4 miljoen – werd verworven en besteed ter meerdere glorie van de elegantie van de resultaten die Stapel zo graag zag en waarmee hij zijn positie op zijn vakgebied verstevigde en nieuwe – schaarse – middelen kon binnenhalen als een junkie – zijn woorden – in een vicieuze cirkel. Wat het de wetenschappelijke wereld heeft gekost om de fraude te ontrafelen, blijft ondertussen buiten beschouwing.
De carrière van Stapel is geknakt. Zijn goede naam heeft hij vergooid. De feiten zijn grondig onderzocht en de resultaten daarvan publiek bekend. Ook het relaas van Stapel kan een ieder die dat wil tot zich nemen. Er is dus inhoudelijk meer over deze zaak bekend, dan over de menige grote fraudezaak die ter zitting van een rechtbank wordt afgedaan. De afweging om deze zaak onderling te regelen is dus een begrijpelijke. De motivering had beter gekund. Wie weet dat Stapel vroeger de ambitie had professioneel toneel te spelen, houdt aan deze transactie wellicht toch het gevoel over dat hij zijn rol met ferve heeft gespeeld, maar dat deze laatste acte het toneelstuk geen recht doet.
