Halverwege juli is door de Minister van Veiligheid en Justitie de door het OM ontwikkelde Fraudemonitor over het jaar 2016 aan de Tweede Kamer aangeboden. In deze Fraudemonitor wordt door middel van cijfers een beeld gegeven van de strafrechtelijke prestaties in de bestrijding van fraude waarbij zowel overheid als burgers en bedrijven in 2016 slachtoffer werden. Het betreft de tweede editie van de OM Fraudemonitor.

FIOD

Conform wettelijk vereiste stellen de Minister van Financiën en het College van procureurs-generaal jaarlijks een handhavingsarrangement vast, waarin de wederzijdse afspraken over opsporing en afhandeling van de opsporingsonderzoeken van de FIOD zijn opgenomen.

De beschikbare opsporingscapaciteit van de FIOD wordt uitgedrukt in uren, waarbij de FIOD in
1.050.000 opsporingsuren beschikbaar had. Hiervan is 472.500 uur besteed aan thema’s van de Belastingdienst, 21.000 uur aan thema’s van andere toezichthouders, 31.500 uur aan
internationale samenwerking en 504.000 uur aan thema’s of zaken van overige aanmelders. Ten slotte is 21.000 uur van de capaciteit besteed aan zogenaamd ‘nawerk’. Binnen elk van deze generieke aandachtsgebieden worden verschillende vormen van criminaliteit bestreden, zoals witwassen, corruptie of faillissementsfraude. Deze criminaliteitsvormen kunnen binnen meerdere aandachtsgebieden vallen.

Het OM beschikt over voldoende instrumenten om partijen aan te pakken die helpen bij illegale activiteiten, zoals belastingontduiking. Daarbij zij opgemerkt dat het gebruik kunnen maken van verschoningsgerechtigd materiaal en vraagstukken omtrent informatie-uitwisseling in de regel leidt tot vertraging in het strafproces.

In 2016 zijn er door de FIOD 543 processen-verbaal ingeleverd bij het OM met daarin in totaal 896 verdachten. In datzelfde jaar heeft in 429 zaken van het FP een strafrechtelijke opvolging gehad, bestaande uit een veroordeling, een strafbeschikking, een transactie of een beleidssepot.

Belastingdienst

Veel meldingen voor strafrechtelijk onderzoek komen van de Belastingdienst. Deze meldingen zijn gebaseerd op bevindingen van de Belastingdienst in het kader van het klantcontact met
belastingplichtigen. Belangrijke thema’s in het toezicht door de Belastingdienst zijn de aanpak van:

veelplegers;
btw-(carrousel)fraude;
omzetbelasting;
systeemfraude bij de inkomensheffing/voorlopige teruggaaf;
‘windhappers’, personen wier levensstijl niet past bij hun officiële inkomen of verrmogenspositie;
misbruik van debet-creditcards;
andere casuïstiek uit vermogen in het buitenland; en een
subjectgerichte aanpak van facilitators.

Btw-fraude

In 2016 heeft de FIOD 16 onderzoeken afgerond op het gebied van Btw-fraude. Van deze 16
onderzoeken is in 15 gevallen het proces-verbaal door het OM ontvangen. In deze 15 onderzoeken zijn door het OM 33 verdachten ingeschreven. Negen verdachten zijn reeds gedagvaard, waarvan er twee reeds tot gevangenisstraf zijn veroordeeld. Eén verdachte is door de rechter vrijgesproken. Tegen twee zaken is de zaak geseponeerd omdat het wettig en overtuigend bewijs ontbrak. In een geval is de zaak voorwaardelijk geseponeerd.

DNB & AFM

Op het terrein van de financiële integriteit wordt een belangrijk deel van de zaken
aangeleverd door de financiële toezichthouders DNB en de AFM. Nadere concretisering van de onderwerpen waarop strafrechtelijk wordt ingezet vindt gemeenschappelijk plaats, bijvoorbeeld in de handhavingsarrangementen die door het OM worden gesloten. Op grond van het Convenant ter voorkoming van ongeoorloofde samenloop van bestuurlijke en strafrechtelijke sancties vindt afstemming plaats tussen het OM, AFM en de FIOD plaats over de wijze van afdoening van bepaalde overtredingen van de financiële toezichtwetgeving, waaronder op het terrein van marktmisbruik. Dit gebeurt indien er sprake is van recidive of wanneer er naar het oordeel van de AFM sprake is van een overtreding waarbij de specifieke omstandigheden van het geval (zoals de ernst van de overtreding, de mate van opzet en verwijtbaarheid en de omvang van de schade) daartoe aanleiding geven.

ISZW

Het OM werkt samen met de Inspectie Sociale Zaken en werkgelegenheid - Directie Opsporing (ISZW) aan het bestrijden van diverse vormen van verticale fraude. Conform wettelijk vereiste stellen de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (voor het thema zorgfraude) en het College van procureurs-generaal jaarlijks een handhavingsarrangement vast, waarin de wederzijdse afspraken over opsporing en afhandeling van de opsporingsonderzoeken van de ISZW zijn opgenomen. In 2016 werd daarbij de opsporingscapaciteit van de ISZW onder meer verdeeld over de volgende thema’s:

arbeidsuitbuiting;
georganiseerde uitkeringsfraude, subsidiefraude en fraude met reïntegratiegelden;
illegale tewerkstelling en mensensmokkel;
arbeidsomstandighedenwet; en
zorgfraude.

In 2016 zijn uit de door de ISZW bij het OM ingeleverde processen-verbaal 277 verdachten
ingeschreven. 229 daarvan zijn bij het FP in behandeling genomen, de rest bij de andere OM-onderdelen.

In datzelfde jaar heeft in 162 zaken een strafrechtelijke opvolging plaats gehad,
bestaande uit een veroordeling, een strafbeschikking, een transactie of een beleidssepot.

Sociale zekerheidsfraude

Op het terrein van de bestrijding van sociale zekerheidsfraude zijn ook de politie en andere
opsporingsdiensten, zoals buitengewoon opsporingsambtenaren van gemeenten, actief. Zij hebben in 2016 in totaal 229 verdachten van sociale zekerheidsfraude bij het OM aangebracht.

Instroom en uitstroom verticale fraude

Ten opzichte van 2015 is de instroom van verticale fraudezaken toegenomen, van 1.176 zaken in 2015 tot 1.402 zaken in 2016. Ook de uitstroom nam toe, van 944 zaken in 2015 tot 1.117 zaken in 2016. Het aandeel zaken dat aan de rechter is voorgelegd nam tussen 2015 en 2016 eveneens toe. In 2016 zijn 521 zaken door de rechter afgedaan en dat is met 47% iets minder dan de helft van het totale aantal afgedane zaken. In 2015 lag dat percentage op 44% en ging het om 411 zaken. De toename van het aantal rechterlijke afdoeningen is een positieve tendens. Dat neemt niet weg dat met meer zittingscapaciteit deze tendens nog verder kan worden geoptimaliseerd.

NVWA

Om de samenwerking tussen de inspectiedivisies en de NVWA-IOD te verbeteren en meer oog te hebben voor de fraudecomponent, heeft de NVWA in 2016 het Fraude Expertise Knooppunt (FEK) opgezet. Inspecteurs (tevens buitengewoon opsporingsambtenaar binnen de NVWA inspectie) beoordelen signalen op fraude en werken samen met de IOD om deze opsporingsonderzoeken af te handelen.

Voor 2016 zijn de volgende inhoudelijke thema’s opgenomen in het handhavingsarrangement
tussen NVWA, FP, EZ en VWS:

voedselveiligheid;
vleesfraude en voedselfraude;
dierenwelzijn en diertransport;
antibiotica;
visketen;
meststoffen;
fytosanitair (certificaten);
productveiligheid;
CITES;
natuur; en
subsidiefraude.

In 2016 heeft het FP in totaal 687 parketnummers van de NVWA (inspectie en IOD samen)
geregistreerd.

ILT

De prioriteiten in de strafrechtelijke opsporing door de ILT/IOD
liggen bij de thema’s:

afval;
bodem;
gevaarlijke stoffen;
woningcorporaties; en
transport.

In 2016 heeft het FP 427 parketnummers van de ILT (inspectie en IOD samen) geregistreerd. De IOD heeft tien grote onderzoeken gedraaid. Deze onderzoeken hadden veelal een milieucomponent in relatie met valsheid in geschrifte. Door frauduleus handelen was getracht ontdekking van ernstige milieuschendingen te voorkomen op onder andere het gebied van bodem, grensoverschrijdende afvaltransporten en handel in biotickets.

Horizontale fraude

De aanpak van horizontale fraude, waarbij niet de overheid maar burgers of bedrijven worden
benadeeld, is vanaf 2015 opgenomen in de Veiligheidsagenda 2015-2018 voor de politie en heeft daarmee vier jaar prioriteit. Naast de inzet door de politie zijn ook andere opsporingsdiensten actief bij de bestrijding van specifieke thema’s horizontale fraude. Het zwaartepunt ligt echter nadrukkelijk bij de politie.

In 2016 zijn in totaal circa 3.626 verdachten van een feit met betrekking tot horizontale fraude
ingestroomd bij het OM. In 2015 waren dat er circa 3.400. In het kader van de monitoring van de resultaten horizontale fraude is afgesproken dat alleen verdachten meetellen die zijn voorzien van een (nieuwe) exclusieve maatschappelijke classificatie horizontale fraude. In 2016 waren dat er 3.316, tegen 2.419 in 2015. Voor de monitoring van de prestaties van de Veiligheidsagenda geldt daarnaast dat het moet gaan om verdachten die door de politie zijn aangeleverd en voorzien van een classificatie horizontale fraude. In 2016 waren dat 2.794 verdachten (de overige 522 zijn dus afkomstig van andere opsporingsdiensten), waar dat in 2015 2.077 verdachten betrof.

In 2016 zijn 1.577 zaken, 54% van de uitgestroomde horizontale fraudezaken, door de rechter
afgedaan, waarvan 80% in een schuldigverklaring heeft geresulteerd. In 2015 ging het om 719
zaken en eindigde 50% van de zaken met een rechterlijke afdoening. De forse toename in de
uitstroom kan worden verklaard uit de invoering van het nieuwe stelsel van maatschappelijke
classificaties in 2015. Alleen zaken die vanaf 2015 zijn ingestroomd tellen mee in de
afdoeningscijfers. De zaken uit eerdere jaren die in 2015 zijn afgedaan, tellen niet mee in het
resultaat. Dit vertekent het beeld nog.

Afdoeningen

In onderstaande tabel zijn de gegevens over afdoening in geaggregeerde vorm weergegeven.

De gegevens zijn uitgesplitst naar afdoeningen door het OM en afdoeningen door de rechter. Daarin is het aantal zaken benoemd waarin een vrijheidsstraf, taakstraf, boete of schademaatregel is opgelegd. Hierbij moet worden opgemerkt dat in één zaak meerdere schademaatregelen kunnen worden opgelegd. Ook is het mogelijk dat een vrijheidsstraf in combinatie met een taakstraf of geldboete wordt opgelegd. De som van de vrijheidsstraffen, taakstraffen, geldboetes en schademaatregelen is daardoor hoger dan het aantal strafopleggingen. Ten slotte is de duur van de opgelegde vrijheidsstraffen in verschillende categorieën inzichtelijk gemaakt.