De tijd dat een kleine vormfout een hele strafzaak kapot kon maken, ligt alweer een tijdje achter ons. Maar wat is dan een passende reactie van de strafrechter op vormverzuimen? Reindert Kuiper ontwikkelde de doel-middel-benadering, een model dat invulling geeft aan de evenredigheid tussen vormfouten en hun rechtsgevolgen die de Wet vormverzuimen beoogde.

In de Eindhovense ‘kopschopperszaak’ werd iemand tegen de grond geslagen en daarna tegen zijn hoofd geschopt. Voor de opsporing van de daders werden filmbeelden via internet en tv verspreid. Dat was een schending van de privacy van de verdachte - een vormfout, oordeelde de rechter. Om de inbreuk op de privacy te compenseren werd strafvermindering toegepast. De maatschappelijke verontwaardiging hierover was groot. Doel-middelbenadering

In het verleden was de reactie van de strafrechter op vormfouten nogal dogmatisch: schending van de rechten van de verdachte, leidde tot strafvermindering; onrechtmatigheid bij de bewijsgaring moest steeds tot bewijsuitsluiting leiden, ook als het om een kleine onrechtmatigheid ging.

Kuiper pleit voor een minder dogmatische en meer pragmatische benadering. Volgens hem kan de strafrechter drie doeleinden dienen met zijn reactie op een vormfout: het verzekeren van een eerlijk proces; het bevorderen dat de politie zich aan de regels houdt; en het compenseren van inbreuken op rechten van de verdachte. ‘Door in concrete zaken af te wegen of de voordelen opwegen tegen de nadelen van bijvoorbeeld bewijsuitsluiting, kunnen onevenredige reacties op vormfouten tot het verleden behoren,’ zegt Kuiper. ‘Deze pragmatische doel-middelbenadering maakt de rechtspraak consistenter en beslissingen begrijpelijker.’ Taakverdeling: schadevergoeding mogelijk maken

Duidelijkheid over het doel van de reactie op vormfouten maakt ook een juridische taakverdeling mogelijk. Compensatie bieden voor inbreuken op bijvoorbeeld privacyrechten van de verdachte hoeft de strafrechter niet per se te doen, daarover zou ook een civiele rechter zich kunnen buigen.

Kuiper: ‘Hier zie ik een taak voor de wetgever. De strafrechter heeft voor compensatie geen andere middelen dan strafvermindering – zie het voorbeeld van de kopschopperszaak. Ik zou liever zien dat de verdiende straf in stand blijft en voor een eventuele privacyinbreuk een schadevergoeding in geld volgt. Daarvoor moet dan wel een eenvoudige procedure komen.’

Voorkomen van vormfouten

Of er zwakke plekken in de opsporingspraktijk zitten die steeds weer tot vormfouten leiden, weten we nu niet. Dat wordt niet georganiseerd onderzocht.

‘Het zou een goed idee zijn om alle uitspraken in zaken waarin sprake is van een vormfout te verzamelen in een databank,’ vindt Reindert Kuiper. ‘Dat zou het onderzoek naar de oorzaken van het ontstaan van vormfouten vergemakkelijken. Het kan zijn dat er bepaalde dingen bij de politie stelselmatig misgaan. Of in de voorbereiding voor het OM. Als je dat weet, kun je er wat aan doen. We weten nu niet of we naar het topje van de ijsberg kijken, of dat we de hele ijsberg in beeld hebben.’

Vormfouten. Juridische consequenties van vormverzuimen in strafzaken Promotie de heer mr. R. Kuiper; woensdag 2 juli 2014 Promotor prof. mr. Y. Buruma Mr. Reindert Kuiper (Den Helder, 1976) voltooide in 2000 de studie Nederlands recht aan de Universiteit van Amsterdam. Hij werkte onder meer bij het gerechtshof te Amsterdam, het wetenschappelijk bureau Hoge Raad strafsector, de Raad van Tucht voor Registeraccountants en Accountants-Administratieconsulenten en de Raad voor Geschillen voor Registeraccountants. Van 2008 tot 2010 was hij deels gedetacheerd bij wetenschappelijke afdeling Raad voor de rechtspraak ten behoeve van het verrichten van rechtsvergelijkend onderzoek naar de juridische consequenties van vormfouten in de Verenigde Staten. Kuiper werkt nu als wetenschappelijk medewerker van het kabinet van de president van de Hoge Raad en als ‘law clerk to the president of the Network of the presidents of the Supreme Judicial Courts of the European Union’. Ook is hij raadsheer-plaatsvervanger in het gerechtshof te Amsterdam.

Lees verder: