Sanctiemaatregelen zijn politieke instrumenten in het buitenlands en veiligheidsbeleid van de Verenigde Naties en de Europese Unie. Het zijn dwingende, niet-militaire, instrumenten die worden ingezet als reactie op schendingen van het internationale recht of van mensenrechten door regimes die rechtsstatelijke en democratische beginselen niet eerbiedigen, in een poging een kentering teweeg te brengen. Daarnaast vervullen sancties een rol in de bestrijding van terrorisme. Daartegen gerichte sancties zijn vooral gericht tegen individuen en niet-statelijke entiteiten. Sanctiemaatregelen berusten meestal op een resolutie van de VN-veiligheidsraad die vervolgens in secundair Europeesrecht worden omgezet. Een aantal sanctiemaatregelen hebben een autonome Europese grondslag.

De meest voorkomende sancties zijn:

wapenembargo’s en handelsrestricties,
financiële sancties (bevriezing van tegoeden) en
reis- en visumrestricties.

Sanctiemaatregelen in EU-verband zijn neergelegd in raadsbesluiten en/of in verordeningen. Wanneer de maatregelen uitsluitend een opdracht aan de lidstaten inhouden (bv. visumrestricties), kan worden volstaan met een raadsbesluit. Is de normstelling – mede – gericht op particulieren (bijvoorbeeld een bevriezing van tegoeden), dan wordt (ook) een verordening vastgesteld. Gelet op de competentie van de Europese regelgever zijn wapenembargo’s uitsluitend verankerd in raadsbesluiten.

Beperkende maatregelen over de volgende onderwerpen of ten aanzien van de volgende landen zijn thans van kracht: