Op 23 januari 2020 is Transparency International’s Corruption Perceptions Index 2019 wereldwijd gelanceerd. In deze index vergelijkt Transparency International 180 landen op de mate van corruptie in de publieke sector. Geen enkel land ter wereld blijkt vrij van corruptie. De anti-corruptieladder wordt aangevoerd door Denemarken en Nieuw-Zeeland als meest schone landen ter wereld met een score van 87 van de 100 punten. Onderaan de lijst bungelt Somalië, met slechts 9 punten. Hoewel Nederland opnieuw in de top tien eindigt met 82 punten, heeft ons land de dalende trend niet weten om te buigen. Twintig jaar geleden scoorde Nederland nog 90 punten, tien jaar geleden 88.

Transparency International maakt zich zorgen om de wereldwijde ontwikkeling dat pogingen corruptie te bestrijden kennelijk in meer dan twee derde van de landen stagneren of zelfs achteruit gaan. Dat geldt ook voor de G7-landen. Transparency International legt de nadruk bij de CPI 2019 op politieke integriteit en concludeert dat in landen waar verkiezingen en partijfinanciering worden beïnvloed door gevestigde belangen, corruptie lastiger te bestrijden is.

“Frustration with government corruption and lack of trust in institutions speaks to a need for greater political integrity,” aldus Delia Ferreira Rubio, voorzitter van Transparency International (wereldwijd). “Governments must urgently address the corrupting role of big money in political party financing and the undue influence it exerts on our political systems.”

Europa en de wereld in de CPI 2019

De regio West-Europa/Europese Unie is het best scorende werelddeel in de CPI 2019, met een gemiddelde van 66 punten (op een schaal van 100). De verschillen binnen deze regio zijn groot, met de (gedeelde) nummer één Denemarken aan de ene kant en Hongarije, Roemenië en Bulgarije aan de andere kant met maar 44 en 43 punten. Het autocratische Hongarije en Malta, dat wordt geplaagd door corruptieschandalen, zijn logischerwijs dalers in Europa. Maar ook Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk scoren allebei drie punten minder op de CPI 2019 (respectievelijk van 72 naar 69 en van 80 naar 77). Italië en Griekenland boeken juist vooruitgang met nieuwe anti-corruptiewetgeving en anti-corruptieagentschappen in beide landen.

Politieke integriteit

Het betrekken van alle burgers bij besluitvorming en deze niet beperken tot een groep insiders zijn volgens Transparency International essentieel om corruptie tegen te gaan en de levens van burgers te verbeteren. Transparency International doet in dit kader de volgende aanbevelingen aan regeringen:

Versterk checks & balances en bevorder de scheiding der machten;
Stop bevoorrechte behandeling om te zorgen dat publieke fondsen en diensten niet worden gedreven door persoonlijke of specifieke deelbelangen;
Controleer partijfinanciering om de rol van geld en beïnvloeding in de politiek tegen te gaan;
Adresseer belangenverstrengeling en de zogenaamde draaideur;
Reguleer lobbyactiviteiten door het bevorderen van open en betekenisvolle toegang tot besluitvorming;
Versterk electorale integriteit, en voorkom en bestraf desinformatiecampagnes;
Geef burgers ruimte en een stem, en bescherm activisten, klokkenluiders en onderzoeksjournalisten.

Deze aanbevelingen zijn ook voor Nederland van belang.

Nederland stagneert

Nederland verandert niet ten opzichte van vorig jaar en staat met 82 punten op de achtste plaats. Dat betekent dat ons land de dalende trend van de afgelopen jaren niet weet om te buigen. Twintig jaar geleden scoorde Nederland nog 90 punten; tien jaar geleden 88. De Nederlandse regering lijkt prioriteit aan integriteit en bestrijding van corruptie te geven, maar heeft de echte problemen in de politiek niet durven aan te pakken.

Zo is de lobby in Nederland ondoorzichtig. Aan de Kamernota ‘Lobby in Daglicht’ is nog steeds geen uitvoering gegeven. De affaire rond de afschaffing van dividendbelasting laat zien dat de ondoorzichtige lobby door een klein maar machtig deelbelang niet denkbeeldig maar harde realiteit is in Nederland. De anti-corruptiewaakhond van de Raad van Europa GRECO heeft net als Transparency International Nederland de Kamer opgeroepen serieus werk te maken van integriteit van Kamerleden (bijvoorbeeld het verplicht invullen van het reizen- en geschenkenregister) en de ‘draaideur’ aan te pakken. Ook gaten in de financiering van politieke partijen op lokaal niveau kunnen leiden tot corruptie, zoals we afgelopen jaar in Den Haag hebben gezien.

“Zo’n achtste plek voor Nederland lijkt op het eerste gezicht best goed. Maar we moeten ons niet in slaap laten sussen,” zegt Serv Wiemers, directeur van Transparency International Nederland. “Het lukt ons land kennelijk niet de dalende trend te stoppen. En juist op het terrein van politieke integriteit loopt Nederland achter. Je hoeft in ons land geen bankbiljet in je rijbewijs te doen als je door de politie wordt aangehouden. Maar lobbyen in ons land is schimmig. En de Nederlandse overheid doet onvoldoende om corruptie van Nederlandse bedrijven in het buitenland te stoppen.”

Hoewel corruptie in het bedrijfsleven niet wordt meegenomen in de CPI, toont het recente corruptieschandaal in Angola, waarbij Van Oord, ING Bank en Atradius zijn betrokken, aan dat Nederland in alle sectoren werk moet maken van integriteit en corruptiebestrijding. Een relatief hoge score op de CPI mag niet verbloemen dat ons land ‘exporteur van corruptie’ is. In een andere index van Transparency International, de Exporting Corruption Index die meet in hoeverre landen omkoping in het buitenland bestrijden, scoorde Nederland in de één-na-laatste categorie.

Corruption Perceptions Index

De anti-corruptieladder CPI rangschikt 180 landen en gebieden op het vermeende niveau van corruptie in de publieke sector. Daarbij wordt een schaal van 0 tot 100 gebruikt, waarbij 0 zeer corrupt is en 100 staat voor corruptievrij. De CPI 2019 combineert data van 13 bronnen. Alle bronnen beoordelen (een onderdeel van) de perceptie van corruptie in de publieke sector. Het gaat daarbij om het waargenomen niveau van elke vorm van machtsmisbruik door eenieder die deze macht toevertrouwd heeft gekregen. Transparency International brengt al sinds 1995 de Corruption Perceptions Index uit. De CPI wordt gebruikt door overheden en het bedrijfsleven bij onder andere risicoschatting en beleidsvorming.