De interpretatie van uitspraken van het EHRM: De implementatie van Straatsburgse uitspraken in de Nederlandse rechtsorde.

Een bewerkte versie van een lezing voor de NVSA op 11 december 2012 te Maastricht.
Door Prof. Mr. J.M. Reijntjes in Strafblad, februari 2011

In dit artikel wordt onder andere uitgelegd hoe uitspraken van het EHRM moeten worden uitgelegd. Daarnaast wordt ook aandacht besteed aan de ruimte die de rechter heeft wanneer hij die uitspraken in concrete zaken toepast en de rol van de wetgever.

Hierna zal worden samengevat hoe – in de optiek van de auteur – moet worden omgegaan met uitspraken van het Hof.

Dynamische interpretatie, voortbouwende arresten

Het Hof kent verdragsverplichtingen een dynamisch karakter toe: het grondgebied van de lidstaten wordt als een samenleving gezien die een gezamenlijke ontwikkeling kent.

Het Hof acht zich niet bevoegd om aan de catalogus van de in het verdrag gewaarborgde rechten nieuwe toe te voegen. Alleen de inhoud van die rechten kan worden verruimd. dynamische uitleg van een recht kan echter wel nieuwe deelrechten opleveren.

Het Hof zal niets nieuws scheppen zonder dit ook uitdrukkelijk aan te geven. Voor bestaande rechtsregels wordt verwezen naar eerdere jurisprudentie. Alleen wat daarop volgt kan iets nieuws behelzen. Er is sprake van voortbouwende arresten. Uitspraken moeten dan ook in onderlinge samenhang worden beschouwd.

Het gewicht van de meerderheid

Het Hof probeert aan te sluiten bij de maatschappelijke opvattingen van de meerderheid der lidstaten.

Daarnaast kijkt het Hof ook naar de internationale gemeenschap zoals organen van de VN, het CPT etc.

Eerlijk proces en deelrechten

De in art. 6 lid 3 EVRM genoemde procesrechten zijn deelrechten ten opzichte van de eis van een eerlijk proces. Uitzonderingen op deelrechten zijn aanvaardbaar, zolang het recht op een eerlijk proces niet in het geding komt. Er kan dus sprake zijn van schending van een deelrecht. Dit wil echter nog niet zeggen dat ook sprake is van schending van artikel 6 als geheel. Omgekeerd wil een eerlijk nog niet zeggen dat alles vlekkeloos is verlopen: in dat geval kan er wel sprake zijn van schending van een deelrecht.

Grote en kleine kamers

Uitgangspunt is dat kleine kamers zelden – en zeker niet zonder dit uitdrukkelijk aan te geven - zullen afwijken van eerdere beslissingen van de grote kamer.

Art. 30 EVRM nodigt kleine kamers uitdrukkelijk uit afstand te doen van rechtsmacht, ten gunste van de grote kamer, indien de oplossing van een bij hen aanhangige vraag een resultaat kan hebben die strijdig is met een eerdere uitspraak van het Hof. Hier moeten partijen wel mee instemmen.

Overigens kunnen uitspraken van kleine kamers wel belangrijk zijn, wanneer een uitdrukkelijke en recente uitspraak van de grote kamer ontbreekt en de partijen niet om tussenkomst van de grote kamer hebben gevraagd.

Formuleringen

De uitspraken van het Hof moeten worden gelezen in het licht van het concrete geval.

Het belang van de klacht

Uitspraken moeten worden gelezen in het licht van de geuite klacht.

En verder

Concurring opinions worden gegeven wanneer een rechter tot dezelfde conclusie komt maar langs een andere weg. Zij bieden dan ook hoogstens een a contrario inzicht in wat de meerderheidsopvatting inhoudt.