Europese Commissie publiceert Jaarrapportage 2022 over het EU-Handvest van de grondrechten

Het jaarverslag bevat een overzicht van wat de lidstaten en de Europese Unie doen om maatschappelijke organisaties en verdedigers van rechten, zoals nationale mensenrechteninstellingen, organen voor gelijke behandeling en ombudsinstellingen, te ondersteunen. Uit het verslag blijkt dat het werk van maatschappelijke organisaties en verdedigers van de grondrechten weliswaar essentieel is voor de praktische toepassing van het Handvest van de grondrechten, maar dat in de hele EU meer inspanningen moeten worden geleverd om hen te ondersteunen, onder meer door het klimaat waarin zij werken te verbeteren.

Het gaat om het Jaarverslag 2022 over het EU-Handvest van de Grondrechten (COM (2022) 716 van 6 december 2022) (EN).

Achtergrond
Begin december 2020 presenteerde de Europese Commissie een strategie om de toepassing van het Handvest van de grondrechten in de EU te versterken (COM (2020) 711) , met onder meer de toezegging om jaarlijks aan de hand van specifieke thema's verslag uit te brengen over de toepassing van het EU-Handvest voor de Grondrechten. Het verslag van 2021 ging over de uitdagingen bij de bescherming van de grondrechten in het digitale tijdperk. 

Ook in 2022 heeft de Europese Commissie gewerkt aan de bewustmaking van het Handvest zelf. Een in 2021 gelanceerde campagne leidde tot veel bezoek van de campagnewebsite en videoweergaven alsmede vele conversaties op sociale media. Het succes van de campagne, een van de resultaten van de 2020-strategie, onderstreept de grote belangstelling van de Europeanen om meer te weten te komen over hun grondrechten en over hoe zij ervoor kunnen zorgen dat deze worden geëerbiedigd.

De Commissie moedigt de andere EU-instellingen, lidstaten en belanghebbenden aan om het jaarverslag te gebruiken om de bevindingen te bespreken en een dialoog over de civiele ruimte in de EU te ontwikkelen. Met name het Europees Parlement en de Raad worden aangemoedigd om een specifieke discussie te voeren over de bevindingen van het verslag.

Ter ondersteuning van dit debat wil de Commissie een gerichte dialoog met belanghebbenden op gang brengen. Dit door organisatie van een reeks thematische seminars over het waarborgen van de civiele ruimte, waarbij de nadruk zal liggen op de vraag hoe de EU haar rol ter bescherming, ondersteuning en versterking van maatschappelijke organisaties en rechtenverdedigers verder kan ontwikkelen om de in het jaarverslag genoemde uitdagingen en kansen aan te pakken. Deze seminars zouden thema's kunnen behandelen als de bescherming van de digitale burgerlijke ruimte, de vraag hoe de EU- en nationale financiering beter kan worden gericht op de ondersteuning van maatschappelijke organisaties en mensenrechtenverdedigers, en manieren om de burgerlijke ruimte meer macht te geven om de democratische weerbaarheid te versterken. Het resultaat van dit debat wordt gepresenteerd en besproken tijdens een Europese rondetafelbijeenkomst op hoog niveau in 2023.

Het verslag over 2022

- Over de rol van maatschappelijke organisaties en mensenrechtenverdedigers: uit het verslag blijkt hoe belangrijk zij zijn voor de bescherming en bevordering van de grondrechten en dat hun impact in tijden van crisis acuut voelbaar is. Naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne speelden zij een belangrijke rol bij het tegengaan van desinformatie, het mobiliseren van steun voor mensen op de vlucht, het documenteren van wreedheden en het doorgeven van essentiële informatie over de behoeften van specifieke groepen zoals vrouwen, kinderen, gehandicapten, LGBTIQ-personen en Roma.

- Over hoe zij worden beschermd: volgens het verslag hebben veel lidstaten maatregelen genomen om maatschappelijke organisaties en verdedigers van rechten te beschermen. De laatste jaren hebben sommige lidstaten ook hun steun verbeterd met nationale actieplannen. In 2022 heeft de Commissie ook een aantal stappen ondernomen om hun bescherming te verbeteren met een initiatief inzake de Europese wet inzake mediavrijheid (zie ook dit ECER-bericht), een aanbeveling over de veiligheid van journalisten (zie ook dit bericht) en een pakket wetgevende en niet-wetgevende voorstellen om onrechtmatige rechtszaken te bestrijden (anti-SLAPP; zie ook dit ECER-bericht). Toch moet de bescherming in de hele EU nog worden verbeterd. In het jaarverslag 2022 over de rechtsstaat (zie ook dit ECER-bericht) worden ook problemen vastgesteld in verband met registratie- en exploitatievereisten.

- Over hoe zij worden gefinancierd: uit het verslag blijkt dat sommige lidstaten onlangs hun steun hebben verhoogd, onder meer om de gevolgen van de COVID-19-pandemie te compenseren. Tegelijkertijd blijft een gebrek aan middelen een groot probleem voor bijna de helft van de maatschappelijke organisaties, met name voor organisaties die zich inzetten voor de rechtsstaat en de democratie en voor de grondrechten in het algemeen. De EU-begroting voor de periode 2021 - 2027 stelt 1,55 miljard euro beschikbaar voor projecten ter bescherming en handhaving van de grondrechten - het grootste bedrag dat ooit in de EU-begroting is opgenomen. Sinds 2021 werden bijna 1500 organisaties financieel gesteund die zich in elke lidstaat inzetten voor de rechten en waarden van de EU.

- Over hoe zij bij de beleidsvorming worden betrokken: het verslag toont aan dat veel lidstaten maatschappelijke organisaties en mensenrechtenactivisten raadplegen bij de voorbereiding van wetgeving, bijvoorbeeld via openbare raadplegingen. Er zijn verschillende voorbeelden van lidstaten die permanente kanalen voor dialoog opzetten, zoals speciale platforms en netwerken. Op EU-niveau blijven actoren uit het maatschappelijk middenveld belangrijke partners bij de voorbereiding van EU-initiatieven en de Commissie heeft verschillende kanalen geopend voor een dialoog met specialisten en over specifieke onderwerpen met speciale platforms en fora. Tegelijkertijd melden maatschappelijke organisaties en mensenrechtenverdedigers dat er diverse belemmeringen zijn voor hun integratie op nationaal niveau, waaronder beperkte toegang tot documenten en informatie, en een gebrek aan een burgerdialoog in het algemeen. Het Bureau voor de grondrechten constateert ook dat minderheden en kwetsbare groepen in de hele EU onvoldoende worden geraadpleegd.