Hoofdlijnenakkoord 2024–2028: De bescherming van klokkenluiders wordt versterkt

Bijna een half jaar na de Tweede Kamerverkiezingen zijn de BBB, NSC, PVV en VVD tot een akkoord op hoofdlijnen gekomen. Ook op juridisch gebied hebben de rechtse partijen talrijke plannen, waaronder de versterking van de bescherming van klokkenluiders.

De achtergrond hiervan betreft de initiatiefnota die Omtzigt in april 2022 heeft ingediend ter verbetering van de Wet bescherming klokkenluiders. Hij heeft deze initiatiefnota geschreven omdat wat hem betreft het destijds voorliggende wetsvoorstel voor de Wet bescherming klokkenluiders (Wbk) onvoldoende veiligheid bood voor toekomstige melders.

In de nota worden vijftien concrete verbetervoorstellen gedaan:

1. Haal ‘maatschappelijk belang’ uit de definitie van misstand. Uit de Evaluatie van de Wet Huis voor Klokkenluiders (hierna: Wet HvK) blijkt dat het ‘maatschappelijk belang’ vaak te strak wordt gehanteerd, waardoor veel misstanden niet door het Huis in behandeling worden genomen. Aangezien alleen melders van misstanden beschermd worden, krijgen deze melders dan ook geen bescherming wanneer zij vanwege hun melding benadeeld worden.

2. Regel wettelijk dat er een duidelijke scheiding bestaat tussen regels omtrent meldkanalen en regels omtrent bescherming tegen benadeling: In Nederland worden, net als in veel andere lidstaten, de vereisten uit de Europese richtlijn die gesteld worden aan de meldkanalen en de vereisten die gesteld worden aan de beschermingsmaatregelen tegen benadeling met elkaar verbonden. Dit betekent dat klokkenluiders geen bescherming zouden krijgen als zij niet bij een meldkanaal of bij een kanaal voor openbaarmaking hebben gemeld.

3. Regel wettelijk welke regels gelden voor de openbaarmaking: Het is van belang dat voor melders direct duidelijk is dat zij ook naar een journalist of politicus kunnen stappen en dan beschermd worden en welke regels hierbij gelden. In het huidige wetsvoorstel is dit ingewikkeld uitgelegd.

4. Maak het Huis onafhankelijker van het Ministerie van BZK: Bestuursleden kunnen bij koninklijk besluit, na tussenkomst van de minister, worden geschorst en ontslagen wegens ongeschiktheid of onbekwaamheid of andere zwaarwegende redenen. Hierdoor is het Huis niet onafhankelijk. In hoeverre kan een melder vanuit ministerie BzK dan veilig melden? Het voorstel van Omtzigt is dat de leden van het Huis worden benoemd door de Tweede Kamer.

5. Regel wettelijk dat voorafgaande toestemming is vereist van klokkenluider voor de doorzending van informatie: in het huidig wetsvoorstel is opgenomen dat de bevoegde autoriteit waar een melding is binnengekomen maar niet bevoegd is om deze melding in behandeling te nemen, deze de melding onverwijld doorzendt naar de autoriteit die wel bevoegd is. Dit is bedreigend voor de klokkenluider, omdat deze hierdoor de regie kwijtraakt. Het is namelijk mogelijk dat de klokkenluider bewust niet bij de juiste autoriteit heeft gemeld.

6. Stel regels over het melden van geheime informatie: medewerkers van inlichtingendiensten en geheime veiligheidsdiensten mogen vanwege de geheimhouding nu niet melden bij het Huis. Er zou een apart kanaal voor hen moeten komen, bijvoorbeeld een kamerlid of de Rekenkamer, want nu kunnen zij nergens terecht.

7. Herformuleer het verbod op zwijgbedingen: de huidige tekst in het wetsvoorstel leidt ertoe dat zwijgbedingen in zijn geheel verboden zijn, terwijl het goed zou zijn om onderscheid te maken in de informatie die nodig is voor het doen van een melding over een misstand en gevoelige informatie die nog steeds onder een zwijgbeding zou moeten blijven vallen.

8. Expliciteer vormen van benadeling: In de EU richtlijn 2019/1937 en in de aanbeveling van de Raad van Europa zijn de soorten benadeling expliciet en niet limitatief opgesomd. Een dergelijk artikel ontbreekt in het wetsvoorstel.

9. Breid het benadelingsverbod uit tot familieleden buiten de werkgerelateerde sfeer van de werkgever, maatschappelijke organisaties die de melding faciliteren en onterecht als klokkenluider aangemerkte personen: in het huidig wetsvoorstel worden alleen familieleden beschermd tegen het benadelingsverbod indien er een werkgerelateerde relatie is. Omtzigt stelt voor dit verbod op benadeling te verruimen tot familieleden buiten de werkgelelateerde sfeer. Hij stelt ook voor om organisaties die zich inzetten voor klokkenluiders te beschermen. Tenslotte wordt voorgesteld om ook mensen waarvan ten onrechte wordt aangenomen dat zij gemeld hebben ook beschermd moeten worden.

10. Breid de omkering van de bewijslast uit: In het wetsvoorstel geldt de omkering van de bewijslast alleen voor het aantonen van causaliteit tussen de melding en de benadeling. Bij het bejegeningsonderzoek door het Huis geldt geen omkering van de bewijslast. Omtzigt stelt voor om dat wel te doen.

11. Stel een fonds voor klokkenluiders in: er is behoefte aan een fonds voor onder andere psychosociale ondersteuning en juridische bijstand voor de melders. Omtzigt stelt hierbij voor dat werkgevers die zich niet aan de Wbk houden gesanctioneerd worden door de rechter en dat het boetegeld aan het fonds wordt overgemaakt.

12. Stel afschrikwekkende sancties in tegen werkgevers die melders benadelen: werkgevers kunnen momenteel voor benadeling van een klokkenluider niet strafrechtelijk vervolgd worden. De melder kan een civielrechtelijke procedure tegen zijn werkgever starten bij schending van het bepaalde in de Wet HvK. Omtzigt stelt de volgende sancties voor:

    • ‘naming & shaming’,

    • uitsluiten van de mogelijkheid om mee te doen aan aanbestedingen (voor 1 jaar),

    • strafrechtelijke vervolging van rechtspersonen en bestuurders (boetes vloeien naar het fonds),

    • persoonlijke aansprakelijkheid van de persoon die een melder heeft benadeelt.

13. Stel goed functionerende toezichtmechanismen op interne en externe meldkanalen in: op dit moment wordt geen toezicht gehouden op de naleving van de Wet HvK en wordt zodoende ook niet gesanctioneerd bij niet-naleving. Omtzigt stelt voor om de arbeidsinspectie de bevoegdheid tot toezicht houden toe te kennen. Daarnaast roept hij op dat ook toezicht op het Huis passend is.

14. Maak anonieme meldingen mogelijk: in het wetsvoorstel wordt het onmogelijk gemaakt om anoniem een melding te doen, terwijl het veiliger zou kunnen zijn voor melders om anoniem te melden. Omtzigt stelt voor dat de melding via software verloopt waarmee je anoniem kunt communiceren of dat de melding via een vertrouwenspersoon of tussenpersoon moet kunnen plaatsvinden.

15. Garandeer de vertrouwelijkheid van de melding: op dit moment geldt een verbod op afluisteren van het Huis. Omtzigt stelt voor dat dit verbod ook van toepassing wordt bij de andere autoriteiten waar melders kunnen melden.

Deze voorstellen dateren van voor de definitieve vaststelling van de Wbk. Daarnaast wordt in het Hoofdlijnenakkoord niet beschreven wat wordt verstaan onder de versterking van de bescherming van klokkenluiders. Het is dus nog afwachten hoe dit precies vorm gaat krijgen.