In 2015 en 2017 is door meerdere commissies vastgesteld dat het rechtsbijstandstelsel toe was aan modernisering. Inmiddels uitgevoerde pilots voor verbetering van het stelsel hebben betekenisvolle inzichten opgeleverd voor verdere ontwikkeling. Maar, omdat deze pilots een verkennend karakter hebben, is het niet mogelijk om aan te geven of de beoogde resultaten ook na bredere invoering in de praktijk gehaald zullen worden. Dit komt naar voren uit onderzoek van het WODC. Hieruit volgen ook interessante inzichten over verdere uitwerking van het stelsel.

Toegang tot het recht

Iedereen in Nederland heeft toegang tot de rechtsgang wanneer zij een juridisch conflict hebben. Bijvoorbeeld wanneer er ontslag op het werk dreigt, bij een scheiding of bij conflict over het stopzetten van een uitkering. Omdat niet iedereen zich een rechtshulp van een advocaat of mediator kan veroorloven, is er onder voorwaarden vanuit de overheid gesubsidieerde rechtshulp beschikbaar.

In 2015 en 2017 is door meerdere commissies vastgesteld dat het rechtsbijstandstelsel toe was aan modernisering. Daarna is het Programma stelselvernieuwing gesubsidieerde rechtsbijstand in 2018 opgestart en vanaf 2019 liepen er gedurende twee jaar pilots om te kijken op welke manier (lokaal) het stelsel verbeterd kan worden. Zo zijn er bijvoorbeeld laagdrempelige digitale platformen en websites ontwikkeld, waar burgers in eerste instantie heen kunnen als zij een juridisch conflict hebben. Ook is gekeken of een integrale aanpak of samenwerkingen tussen partijen binnen en buiten het stelsel beter de problemen van burgers kunnen oplossen.

Digitale dienstverlening en proactief direct contact met de burger mogelijke verbeterrichtingen

De 34 pilots hadden gezamenlijk meer dan 120 doelen. Iets meer dan de helft van deze doelen is (deels) bereikt. Het is alleen niet duidelijk of dit komt door de gebruikte instrumenten en werkwijzen van de pilots. Daarmee is er ook geen definitief bewijs voor de werkzaamheid van onderdelen van de pilots.

Toch heeft de evaluatie van de pilots waardevolle kennis opgeleverd. Zo lijkt voor informatieverstrekking digitale dienstverlening goed te werken. Proactieve en informele werkwijzen en direct contact met burgers lijken te helpen bij het oplossen van problemen en het tegengaan van escalatie van geschillen.

Verdere uitwerking stelselwijziging

Het onderzoek biedt ook een aantal aandachtsgebieden voor de verdere uitwerking van de stelselwijziging. Zo moet de vindbaarheid van nieuwe digitale diensten beter worden, door deze diensten bijvoorbeeld onderdeel te maken van bestaande websites in de keten. Daarnaast is een cultuurverandering nodig die samenwerking bevordert tussen rechtshulpverleners, zodat burgers een integrale aanpak van hun problemen krijgen.