Ondanks afspraken die de Tweede Kamer in 2015 heeft gemaakt met de anti-corruptiewaakhond van de Raad van Europa, GRECO, houdt het Nederlandse Parlement zich niet aan de minimale normen voor transparantie waar het de financiële en andere belangen van Kamerleden betreft. Hierdoor is er geen goede controle mogelijk op belangenverstrengeling en corruptie. Transparency International Nederland vraagt GRECO daarom in een brief een onderzoek tegen Nederland te starten om de Tweede Kamer tot meer openheid te bewegen.

Geen kinderziektes

De Nederlandse Tweede Kamer heeft GRECO in 2015 beloofd te zorgen voor transparantie over de financiële en andere persoonlijke belangen van Kamerleden en daartoe zijn een aantal openbare registers in het leven geroepen; hierin moeten Kamerleden alle belangen die kunnen raken aan hun objectiviteit vastleggen. In 2019 startte Transparency het project Integrity Watch specifiek om de belangen van politici inzichtelijker te maken en al uit de eerste analyse bleek dat de informatie aan alle kanten rammelde.

Dankzij onderzoek van het programma Nieuwsuur is nu duidelijk geworden dat dit niet gewoon om kinderziektes gaat, maar dat de regels bewust zo worden uitgelegd dat controle op belangenverstrengeling bij Kamerleden niet goed mogelijk is. Daarom trekt Transparency aan de bel bij de Europese anti-corruptiewaakhond GRECO; in een brief brengt directeur Lousewies van der Laan de gebreken in het Nederlands Parlement onder de aandacht.

“Uiteindelijk gaat het om corruptie”

“Dit gaat niet gewoon om schoonheidsfoutjes of transparantie om de transparantie”, zegt Bart Vollebergh, expert Politieke Integriteit van Transparency. “Een register waarin wat willekeurige belangen staan vermeld maar dat op geen enkele manier een volledig overzicht biedt heeft maar beperkte waarde. Corruptie is doorgaans lastig vast te stellen en dat is waarom je een systeem moet hebben waarin de schijn van corruptie wordt voorkomen. Nederland ontwijkt de afspraken die zij zelf met GRECO heeft gemaakt en zelfs aan die beperkte regels houden niet alle Kamerleden zich. Dat ondermijnt het vertrouwen in de democratie. Bovendien: waar ruimte voor corruptie bestaat zal dit vroeg of laat ook altijd tot corruptie leiden. Daarom moet macht altijd gepaard gaan met transparantie: dat is cruciaal om de integriteit van de politiek te bewaken”.

Absurde uitleg

De Adviseur Integriteit van de Tweede Kamer heeft, na vragen van Nieuwsuur aan Kamerleden, zwart op wit vastgelegd hoe de regels rond de openbare registers van de Tweede Kamer worden geïnterpreteerd. Hierin wordt bevestigd wat Transparency al langer vreesde: het gebrek aan transparantie rond de belangen van Kamerleden is bewust beleid. Vollebergh: “De integriteitsadviseur van de Tweede Kamer lijkt vooral de staande praktijk te omschrijven en daaruit spreekt weinig besef van de bijzondere positie van Kamerleden of van de redenen waarom transparantie zo belangrijk is. Dat leidt tot de absurde situatie dat wie in het weekend bestuurslid is bij de volleybalvereniging van zijn dochter verplicht is dit op te geven, maar een groot pakket aandelen in een politiek gevoelige sector hoeft dan weer niet te worden gemeld. Iedereen begrijpt dat dit niet de bedoeling is. Juist van Kamerleden mag je verwachten dat zij dit soort informatie uit zichzelf al genereus verstrekken.
“Kiezers, de pers maar bijvoorbeeld ook collega’s moeten elkaar scherp kunnen houden met dit soort dingen. Mede door het gebrek aan transparantie gebeurt dit nu veel te weinig. Om een hypothetisch voorbeeld te geven: je wilt niet dat een Kamerlid van welke partij dan ook een groot pakket KLM-aandelen bezit en tegelijkertijd woordvoerder Schiphol is. Op dit moment wéten we dat niet eens, dus kunnen we hen daar ook niet op aanspreken”.

Kamerlid geen gewone baan

Volgens Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland, is het probleem breder. “Als Kamerleden zich realiseren dat zij een ambt bekleden waarin hen bijzondere macht over ons allemaal wordt toevertrouwd, dan begrijpen ze ook waarom het een morele plicht is openheid te geven over significante privébelangen. Er is geen enkele reden waarom dit problematisch zou moeten zijn. Iemand kiest er zelf voor om het ambt van Kamerlid te aanvaarden, of om een bepaalde belegging aan te houden. Dat zijn keuzes. Het ambt van Kamerlid is eervol, maar macht komt in een democratie nu eenmaal met verplichtingen. Transparantie is er daar één van, maar besef daarvan lijkt in Den Haag onvoldoende aanwezig. Wij hopen dat druk van buitenaf, bijvoorbeeld van GRECO, dat helpt te verbeteren”.

De brief van Transparency International Nederland aan GRECO is te vinden op https://www.transparency.nl/projecten/onze-publicaties/#overig

De uitleg van de adviseur integriteit van de Tweede Kamer over de Nederlandse interpretatie van de transparantie-regels is te vinden op:
https://files.tweedekamer.nl/sites/default/files/2024-03/20240317%20Notitie%20onafhankelijk%20adviseur%20integriteit%20aan%20de%20Voorzitter.pdf