Het afpakresultaat van de Politie, FIOD, Douane, Domeinen Roerende Zaken (DRZ), het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB), het openbaar Ministerie (OM) en andere partners levert voor 2019 een netto incasso van 261.871.048 euro op. Het OM kondigt bij de bekendmaking aan, samen met alle andere betrokken diensten, een nieuwe koers te hebben ingezet om het verstoren en afpakken van criminele geldstromen te verbreden: het gaat om een totaaloffensief.

Vorig jaar was het incassoresultaat 171 miljoen euro. Er is sprake van een lichte stijging. “We zijn er nog niet, maar met de nu ingeslagen koers zijn we op weg,” zegt landelijk afpakofficier Janneke de Smet-Dierckx. De stijging van afgelopen jaar wordt mede veroorzaakt door de klapper van 183.668.076 euro die Telia Company AB afgelopen jaar betaalde aan Nederland. Dit gebeurde als onderdeel van de transactie die in september 2017 door het Zweedse Telecom bedrijf werd geaccepteerd. “Wat positief is, is dat we dit jaar bij nagenoeg alle onderdelen een stijging zien in incasso. Er is dus behalve de klapper sprake van verbreding en dat is goed. Daarnaast ligt nu in totaal voor ruim 1,9 miljard euro strafrechtelijk beslag. Dat biedt perspectief voor het incassoresultaat voor de toekomst,” aldus De Smet-Dierckx.

Ontwikkeling afpakmonitor

Toch laat het OM het sturen op alleen het incassoresultaat los in de nieuwe koers: “De omvang van het totaal afgepakte criminele vermogen is groter dan de incasso van ruim 261 miljoen euro,” zegt landelijk afpakofficier Janneke de Smet-Dierckx. “Er is afgelopen jaar in totaal ook voor honderden miljoenen naar de Belastingdienst gegaan of het is ten goede gekomen aan andere slachtoffers. Die bedragen zitten niet in de incasso van ruim 261 miljoen.” Zoals de zaak van de voormalig topman van een woningcorporatie die 2,4 miljoen euro betaalde aan een stichting. Of de afvalinzamelaar die een ton schadevergoeding moet betalen aan een buurbedrijf omdat er in 2016 groen borrelend schuim door de muren kwam en twee personeelsleden gezondheidsklachten kregen. Ook is er geld ten goede gekomen van andere landen, na zogenaamde ‘asset sharing’. “Zo is 10 miljoen euro uit het onderzoek Soho naar Luxemburg gegaan. “Asset sharing houdt in dat je de afpakopbrengsten deel met een land die het beslag heeft gelegd, in dit geval in Luxemburg,” aldus de Smet-Dierckx. “En dan hebben we het nog niet eens over de waarde van afgepakte drugs. In 2018 werd er voor circa 1,8 miljard euro drugs uit de markt gehaald. In 2019 is er in de havens van Rotterdam en Antwerpen meer drugs in beslag genomen.

“Al die bedragen tellen niet mee met ons incassoresultaat, maar die bedragen kunnen niet meer worden geherinvesteerd in criminaliteit,” zegt Gery Veldhuis, portefeuillehouder Financieel Economische Criminaliteit van de politie: “Die gelden zijn uit de criminele markt gehaald.” Het jaarlijks incassoresultaat is eigenlijk niet representatief voor wat we allemaal doen op het gebied van misdaad mag niet lonen, vult De Smet-Dierckx aan: “Wanneer je kijkt wat er aan crimineel vermogen uit de markt is gehaald – door er beslag op te leggen, door drugs uit de markt te halen of door het af te pakken voor slachtoffers of de schatkist- dan kom je op een schatting voor 2 à 3 miljard euro. En dat is nog voorzichtig.” Onderdeel van de nieuwe koers is dat er komende jaren gewerkt gaat worden met een ‘afpakmonitor’, waarin meer bedragen worden opgenomen, zoals bijvoorbeeld ook de handelswaarde van de drugs die uit de markt gehaald is.

‘Alleen sturen op incassoresultaat zat ons dwars’

“De incasso blijft, maar niet meer alleen. Doordat we de afgelopen jaren de doelstellingen voor het afpakken op het halen van incasso hebben gesteld, hebben we vooral geïnvesteerd op openstaande vorderingen. Veel van het geld is vaak al uitgegeven door criminelen. Dus we halen wel wat binnen, maar niet genoeg,” zegt de Smet-Dierckx. “We moeten dus sturen op meer dan de snelle incasso alleen. Afpakken is geen ‘quick fix‘. We moeten investeren in de lange adem.” Hans van de Vlist, directeur FIOD vult aan: “We moeten het moeilijk maken dat criminelen met hun criminele winsten aankopen doen of overboekingen. Door samenwerking met private partijen dragen we bij aan een financieel veiliger Nederland. We willen niet dat criminele geldstromen in het financiële stelsel terechtkomen.”

In de nieuwe koers die we varen beginnen we bij wetgeving en eindigen we bij executie, zegt de Smet-Dierckx: “En alles wat daar tussen zit. We moeten oprollen, afpakken én voorkomen. De bedoeling is dat crimineel geld niet meer kan worden geherinvesteerd in criminaliteit en dat criminelen daar niet meer ongestoord van kunnen genieten.”

Financieel criminaliteitsbeeld

“Waar de focus eerst lag op delictgerichte opsporing en vervolging, gaan we naar het actief verstoren van het bedrijfsproces van criminaliteit. We gaan investeren in een financieel criminaliteitsbeeld, zoals de Politie al jarenlang criminaliteitsbeelden maakt op bijvoorbeeld mensenhandel en drugssmokkel,” zegt Gery Veldhuis: “Het verstoren van criminelen vraagt om financiële opsporingsinspanningen, om de criminele geldstromen in kaart te brengen en ook om strategisch te kunnen bepalen waar afgepakt dient te worden. Het werken met informatiebeelden over criminele geldstromen staat nog in de kinderschoenen, maar het biedt veel mogelijkheden en kansen voor de toekomst,” aldus Veldhuis.

Verstoren criminele bedrijfsproces

Dat betekent ook dat van verdachten van ondermijnende criminaliteit een vermogensdossier aangelegd gaat worden en dat er gewerkt gaat worden met ‘Financial Crime Scripts’, vult de Smet-Dierckx aan: “In die scripts moeten we kijken naar welke financiële sporen een container met cocaïne heeft achtergelaten? Het geld gaat niet allemaal naar het buitenland maar wordt ook witgewassen binnen het midden- en kleinbedrijf (MKB). Als ze dat goed hebben gedaan, klopt de boekhouding, maar is het logisch wat we zien? Het valt pas op als je echt goed gaat kijken”. Een succesvol voorbeeld van opsporing door de financiële bril is een onderzoek waarbij een man en vrouw zijn opgepakt die drugsgelden wilden witwassen via de autohandel. In een lopend onderzoek van het Landelijk Parket naar zendingen cocaïne in fruit uit Zuid-Amerika, werd zichtbaar dat via een bedrijf ook miljoenen euro’s werden witgewassen.

Snapshot van wereldwijde criminele cryptostromen

“Een ander mooi voorbeeld is dat we er afgelopen zomer in geslaagd op basis van een nieuwe hackbevoegdheid een bitcoinmixer te ‘hacken’ en de achterliggende data veilig te stellen,” vertelt Hans van de Vlist: “Mixen is een verhullende handeling en deze organisatie nodigde via advertenties uit om dat te doen en daarmee het verplichte cliëntenonderzoek van financiële instellingen te omzeilen. Bij elkaar opgeteld zien wij hier een verdenking voor schuldwitwassen. Het bedrijf is nog geen jaar actief geweest, maar had al meer dan 200 miljoen dollar gemixt en verdiende daarmee 6 ton per maand. De afgelopen maanden is de data die is veilig gesteld, internationaal gedeeld met behulp van Europol. Belangrijk effect van deze zaak is dat we echt een snapshot van wereldwijde criminele cryptostromen hebben en dat we nu kunnen aantonen dat er flink wordt witgewassen met cryptocurrencies.” Op basis van deze gegevens kunnen nationale en internationale onderzoeken gestart worden. “Ondanks beperkt beslag en incasso, heeft deze zaak een enorm een effect op de aanpak criminele geldstromen. Maar ook de aanpassing op toezicht op crypto’s,” aldus de Smet-Dierckx: “Met alle gevolgen van dien, want bedrijven die daar niet aan willen voldoen vertrekken.”

Slimme informatiedeling

“Niet alleen de criminaliteit, maar ook het strafrecht is complex geworden. Misdaadbestrijding red je niet met alleen meer met de inzet van strafrecht. Samenwerking met partners is essentieel,” zegt de Smet-Dierckx. Het verstoren van de criminele geldstromen gebeurt bijvoorbeeld ook door criminele financiële dienstverleners aan te pakken: “Of dat nu civiel, bestuurlijk of tuchtrechtelijk gebeurt, maakt ons niet uit. Als de rotte appels er maar uit gehaald worden.” Een mooi voorbeeld van slimme informatiedeling en succesvolle samenwerking tussen publieke partijen is een Amsterdams onderzoek naar malafide woonbemiddelaars. Er is beslag gelegd op onroerend goed.

In het nationaal plan tegen witwassen is aangekondigd dat de samenwerking met poortwachters zoals banken geïntensiveerd zal worden. “Door een gezamenlijke inzet met poortwachters zoals banken kunnen we bij de bestrijding van witwassen naar een hoger niveau tillen, “zegt Van der Vlist. “Door alerte poortwachters wordt het moeilijker voor criminelen om hun met misdaad verdiende geld in het financiële systeem te pompen. Hierbij is publiek-publieke en publiek-private samenwerking en informatie delen van groot belang.” Ook gewone handelaren zoals auto-, aardappel- en uienhandelaren moeten zich aan de verplichtingen van de wet ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering (WWFT) houden. Indien zij dat niet doen, dan kunnen ze onderwerp worden van strafrechtelijk onderzoek. Zo loopt er een strafrechtelijk onderzoek naar vier autobedrijven die ervan verdacht worden dat zij de WWFT hebben overtreden. Of witwassen via de export van aardappelen en uien.”

Innovatie

“We moeten ‘last but not least’ net als criminelen innovatief zijn en gebruik maken van nieuwe mogelijkheden,” zegt de Smet-Dierckx. “Dat gaat over het bijblijven op het gebied van nieuwe ontwikkelingen, maar ook de designerveiling en burgers betrekken bij opsporing zoals Omroep Brabant nu gaat doen. Dit zijn vernieuwingen die afgelopen jaar zijn doorgevoerd.”

Verder wordt gekeken naar nieuwe wetgeving. Het afpakken van crimineel vermogen dat is weggestopt in een andere Europese lidstaat worden vereenvoudigd en versneld door de Europese Confiscatieverordening, die eind 2020 geïmplementeerd gaat worden. De uitvoeringswetgeving is inmiddels door de Raad van State heen. “Niet alleen de Nederlandse wetgeving biedt mogelijkheden, maar ook de Italiaanse maffiawetgeving is interessant voor ons,” zegt de Smet-Dierkx: “Er is een wetsvoorstel in de maak over non-conviction based confiscation. Dit geeft meer mogelijkheden om onverklaarbare geldstromen te beslaan. Er hoeft geen verdenking jegens een persoon te bestaan of een strafrechtelijk onderzoek te lopen. Het gaat om (criminele) kenmerken rondom een object.”

Internationalisering

Niet alleen in eigen land wordt geïntensiveerd op samenwerking, ook internationaal, benadrukt Van der Vlist. “Landsgrenzen zijn geen grenzen voor criminele geldstromen, dus dat mogen ze ook niet voor ons zijn. Het zijn financiële centra waar veel geld door stroomt. We zien dat daar ook crimineel geld wordt witgewassen.” Dat is de reden dat er volop geïnvesteerd wordt in internationale contacten. Het ministerie van J en V is bijvoorbeeld in gesprek met de autoriteiten van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) om de strafrechtelijke samenwerking tussen onze beide landen te verstevigen.

Een voorbeeld is dat in een drugsonderzoek het Functioneel Parket en de Staatsanwaltschaft Münster een Joint Investigation Team (JIT) hebben gevormd, gecoördineerd door Eurojust. Duitsland richtte zich in dit onderzoek met name op de handel in de verdovende middelen en de FIOD heeft zich gericht op het witwassen van de criminele gelden.

Bron: OM