Onderzoek naar lokale integriteitssystemen in Nederland, Duitsland en Vlaanderen
/De vaste Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken maakt tijdens haar werkzaamheden gebruik van diverse onderzoeken. Zo is er onder meer onderzoek gedaan naar lokale integriteitssystemen in Nederland, Duitsland en Vlaanderen. Integriteit is een belangrijk thema in het openbaar bestuur. Dat geldt voor politici, met recent de politieke integriteitsindex met 44 affaires in 2020, maar ook voor de overheidsorganisatie, met bijvoorbeeld jaarlijks meer dan 100 meldingen van mogelijke integriteitsschendingen in de gemeente Amsterdam.
Wat kunnen gemeenten nu doen om de integriteit van hun ambtenaren te beschermen en om integriteits¬schendingen tegen te gaan? En wanneer hebben gemeenten hun 'integriteits¬systeem' op orde en hoe zit dat in Nederland, Duitsland en Vlaanderen? Deze vragen stellen de bestuurskundigen Alain Hoekstra, Leo Huberts en André van Montfort, met medewerking van hun buitenlandse collega’s Christoph Demmke en Jeroen Maesschalck, zich in een nieuw onderzoek vanuit de afdeling Bestuurs¬wetenschap en Politicologie, in opdracht van de Tweede Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Het thema ‘integriteit’ maakt deel uit van de kennisagenda van de commissie en dit onderzoek levert input voor de discussie over politiek-bestuurlijke integriteit binnen de Tweede Kamer, voor en na de aanstaande verkiezingen.
Het onderzoek is gebaseerd op een door de onderzoekers ontwikkeld beoordelingskader voor integriteitssystemen. Dat kader is relevant voor elke gemeente. Het houdt een spiegel voor en is handzaam voor het nadenken over het eigen integriteitsbeleid en - management. Het kader is gebruikt voor het beschrijven en evalueren van de integriteitssystemen in München, Antwerpen en Amsterdam. Hoewel het Amsterdamse integriteitsysteem als tamelijk goed door de onderzoekers is beoordeeld, levert het onderzoek ook voor de Nederlandse hoofdstad een aantal suggesties voor verbetering op. Daarnaast leidt het onderzoek tot diverse aanbevelingen voor onze rijksoverheid.
Het ministerie van BZK wordt geadviseerd om intensiever gebruik te maken van de moge¬lijk-heden tot (centrale) aansturing van het lokale integriteits¬beleid. De aandacht van BZK voor het ambtelijke integriteitsbeleid is volgens de onderzoekers in de afgelo¬pen jaren afgenomen vanuit de veronderstelling dat dit beleid inmid¬dels ‘klaar’ of ‘af’ zou zijn en dat gemeenten prima in staat zijn om zelf zorg te dragen voor een volwassen integriteitsbeleid. Volgens de onderzoekers is dat echter niet het geval.
Gemeenten zijn vatbaar voor integriteits¬schendingen en (zeker de kleinere gemeenten) beschik-ken lang niet altijd over voldoende kennis en middelen om zorg te kunnen dragen voor een adequaat integriteitsbe¬leid. Het besluit van BZK tot opheffing van het voormalige Bureau Integriteitsbevordering Openbare sector (BIOS), dat gemeenten voorheen hierin kon onder-steunen, is daar mede debet aan. Ook zijn de onderzoekers van mening dat het ministerie gemeenten meer zou kunnen aanmoedigen om de aandacht voor integriteit levend te houden.
Voorts constateren de onderzoekers dat gemeenten bij (vermoedens van) integriteits¬schen¬dingen vaak aangewe¬zen zijn op dure particuliere bureaus, die veelal verschillende beoorde¬lings¬kaders en standaar¬den hanteren waarvan de kwaliteit nogal eens onduidelijk is. Het nadenken over een nationaal integriteitsinstituut dat een rol kan spelen bij de uitvoering van forensische onderzoeken, wordt derhalve aanbevolen. Een instituut à la Audit Vlaan¬deren, dat deze rol vervult bij onze zuiderburen, kan van meerwaarde zijn voor de Neder¬landse situatie.
Gelet op het feit dat er nog onvoldoende duidelijkheid lijkt te bestaan over wat ‘integriteit’ nu precies is, roepen de onderzoekers het ministerie op om op lokaal niveau een gedachtewisseling te entameren over de precieze inhoud en reikwijdte van het begrip ‘integriteit’. De noodzaak hiertoe blijkt ook uit diverse integri¬teits¬onder¬zoeken waarin verschil¬lende onderzoeksinstanties tot verschillende oordelen over dezelfde integriteits¬kwestie kwamen.
Ten slotte benadrukt het rapport Lokale integriteitssystemen in Nederland, Duitsland en Vlaanderen: Wat er is en wat daarvan te leren valt in meer algemene zin het belang en de meerwaarde van een integraal en systematisch opgezet gemeentelijk integriteitsbeleid. Het ontwikkelen van een duidelijke visie op integriteits¬bevordering, het formuleren van concrete doelen, het aanstellen van een integri¬teitscoördinator, alsmede het periodiek monitoren, evalueren en bijstellen van het integriteits¬beleid zijn daar cruciale onderdelen van.
Bekijk hier het volledige rapport.
