Rapport Europese Rekenkamer wijst op hiaten in de bescherming van de financiële belangen van de EU

De auditors van de Europese Rekenkamer hebben de opzet van het in relatief korte tijd door de Europese Commissie opgezette controlesysteem voor de herstel- en veerkrachtfaciliteit (RFF) onderzocht. Zij stelden daarbij een zekerheids- en verantwoordingskloof vast in de bescherming van de financiële belangen van de EU.

Het gaat om Speciaal verslag 07/2023 van de Europese Rekenkamer (ERK) van begin maart 2023 getiteld “Ontwerp van het controlesysteem van de Commissie voor de RRF — Op EU-niveau blijft een zekerheids- en verantwoordingskloof bestaan in het nieuwe uitvoeringssysteem, ondanks uitgebreide werkzaamheden die worden gepland”. Het verslag is beschikbaar via de website van de ERK.

De Europese Commissie heeft het controlesysteem opgezet voor het belangrijkste fonds voor het herstel na COVID-19: de herstel- en veerkrachtfaciliteit (Recovery and Resilience Facility, RRF), waarmee 724 miljard euro gemoeid is. Lidstaten zijn verplicht te controleren of door de RRF gefinancierde investeringsprojecten voldoen aan de EU- en nationale regels. Volgens het verslag beschikt de Commissie vanuit de eigen werkzaamheden echter over weinig geverifieerde informatie waaruit blijkt of en hoe deze nationale controles worden uitgevoerd. Zonder de zekerheid dat deze regels worden nageleefd, is er volgens de auditors op EU-niveau een gebrek aan verantwoording.

Achtergrond
De RRF vertegenwoordigt het leeuwendeel van de EU-financiering voor het herstel na COVID-19 en verleent grootschalige financiële steun (385,8 miljard euro aan leningen, 338 miljard euro aan subsidies) om de lidstaten sneller economisch te laten herstellen van de gevolgen van de pandemie en hun veerkracht te vergroten. Spanje en Italië zijn de grootste ontvangers van de subsidies. De faciliteit ondersteunt hervormings- en investeringsprojecten sinds februari 2020, en tot en met 31 december 2026. Voor de financiering van de RRF leent de Commissie op kapitaalmarkten en geeft ze gemeenschappelijke schuldbewijzen van de EU uit. Een groot aantal openstaande bedragen uit het RFF moeten nog worden uitbetaald. De aanbevelingen van de auditors in het speciaal verslag moeten bijdragen tot de waarborging van een adequaat controlesysteem waarmee de financiële belangen van de EU doeltreffend kunnen worden beschermd. In de toekomst willen de auditors van de ERK ook de RRF-controles van de EU-lidstaten onder de loep nemen.  

Het verslag
De Commissie verleent via de RRF financiële steun op basis van een nieuwe methode: zij betaalt de middelen uit aan de EU-lidstaten, nadat is vastgesteld dat deze voldoen aan de vooraf overeengekomen doelstellingen in hun nationale herstelplannen, blijkens behaalde mijlpalen en streefdoelen. Hiertoe heeft de Commissie een uitgebreide reeks controles ingesteld om de gegevens te verifiëren die landen verstrekken om aan te tonen dat zij hun mijlpalen en streefdoelen hebben bereikt. Voor door de RRF gefinancierde investeringsprojecten is naleving van de relevante EU- en nationale regels echter geen voorwaarde voor betaling, zoals wel het geval is voor andere EU-financieringsprogramma’s. De naleving van deze regels maakt evenmin deel uit van de controles door de Commissie van de betalingsverzoeken van de lidstaten.

In de komende jaren wil de Commissie onderzoeken of elke EU-lidstaat adequate controles uitvoert. De Commissie zal vooral nagaan of de controlesystemen van de lidstaten fraude, corruptie, belangenconflicten en dubbele financiering kunnen voorkomen, opsporen en corrigeren. De Commissie is bevoegd om alle bedragen terug te vorderen die uit dergelijke illegale activiteiten voortvloeien, indien de landen dit niet zelf doen maar de Commissie heeft aangegeven niet van plan te zijn te onderzoeken hoe de lidstaten controleren of door de RRF gefinancierde investeringsprojecten voldoen aan de EU- en nationale regels. Bijgevolg beschikt de Commissie over beperkte geverifieerde informatie, hetgeen van invloed is op de zekerheid die zij kan bieden. De auditors waarschuwen in het rapport dat niet-naleving van de EU- en nationale regels, zoals regels inzake overheidsopdrachten, staatssteun en subsidiabiliteit, vaak voorkomt in andere EU-uitgavenprogramma’s en een ernstig risico vormt voor de financiële belangen van de EU. Zij roepen de Commissie dan ook op om na te gaan hoe de zekerheidskloof op EU-niveau kan worden gedicht.

De Commissie heeft geen richtsnoeren verstrekt over wat er moet gebeuren als een gefinancierde maatregel wordt teruggedraaid, waardoor de kans groter wordt dat teruggedraaide mijlpalen en streefdoelen onopgemerkt blijven. Ook is onduidelijk wat de gevolgen zijn van dit terugdraaien. Bovendien heeft de Europese Commissie nu pas — bijna halverwege de looptijd van dit tijdelijke instrument — het bedrag vastgelegd dat moet worden bevroren of van de financiering moet worden afgetrokken als een lidstaat een mijlpaal of streefdoel niet volledig verwezenlijkt. Tot slot merkten de auditors op dat de rapportage over fraude voor verbetering vatbaar is en dat er meer richtsnoeren nodig zijn met betrekking tot forfaitaire correcties. Die correcties moeten namelijk consequent worden toegepast in geval van tekortkomingen die in de controlesystemen van de lidstaten zijn vastgesteld.