Een evenwichtig en vlot verlopend strafproces, dat zo min mogelijk aangehouden hoeft te worden voor nader onderzoek. Dat is het voornaamste doel van twee nieuwe wetten die 1 januari in werking zijn getreden. De rechter-commissaris krijgt een sturende en controlerende rol in het opsporingsonderzoek, in de verwachting dat daardoor meer strafzaken kant en klaar op zitting komen.

In positie brengen

De rechter-commissaris behandelt geen strafzaken op de zitting, maar speelt een rol in het vooronderzoek. Hij kan getuigen horen, beslissen over verlenging van het voorarrest, deskundigen benoemen om de verdachte te onderzoeken en al dan niet toestemming geven voor de inzet van zware opsporingsmiddelen, zoals huiszoeking en het afluisteren van telefoongesprekken. Een wetswijziging in 2000 heeft de officier van justitie een sterkere positie gegeven en de rc naar de achtergrond gedrongen. Al jaren wordt gepraat over manieren om hem weer in positie te brengen, zegt Vincent Mul, rc bij de rechtbank Rotterdam. Daar is met de Wet versterking positie rechter-commissaris een aanzet toe gegeven.

Toezicht

De leiding over het opsporingsonderzoek blijft in handen van de officier van justitie, maar de rc houdt toezicht op de voortgang, accuratesse en rechtmatigheid van het onderzoek, zegt Mul. Worden de regels niet goed nageleefd – het zogeheten vormverzuim – dan kan hij de officier lopende het onderzoek opdracht geven daar iets aan te doen.

Termijnen stellen

“Door onrechtmatigheden vroegtijdig te herstellen, voorkom je dat ze pas op de zitting ter sprake komen en de zaak wordt aangehouden”, zegt Mul. Duurt het opsporingsonderzoek te lang, dan kan de rc de officier van justitie een termijn opleggen waarbinnen het klaar moet zijn. “In het uiterste geval kunnen wij de rechtbank vragen het onderzoek te beëindigen, als dat niet helpt.”

Positie verdachte versterken

De zwaardere rol voor de rc versterkt de positie van de verdachte. De rc is als aanspreekpunt voor bijvoorbeeld onderzoekswensen van de verdediging makkelijker bereikbaar dan de officier. “Dat komt ook de efficiëntie ook weer ten goede”, zegt Mul. “We worden dan niet op de zitting pas geconfronteerd met verzoeken om getuigen te horen.”

Invloed op dossier

Een andere nieuwe wet (Wet herziening regels betreffende de processtukken in strafzaken) geeft verdachten meer invloed op de samenstelling van het dossier waarop de rechter zijn oordeel baseert. Mul: “De verdachte krijgt inzage in alle processtukken, al na het eerste verhoor. Hij kan de officier bovendien vragen bepaalde stukken aan het dossier toe te voegen. De rc speelt daarin een bemiddelende rol, hij kan de officier aansporen en termijnen stellen.”

Zaken eerder afdoen

De rc’s zijn heel enthousiast over hun actievere rol, zegt Mul. Maar die zorgt wel voor een flinke taakverzwaring. Door de samenvoeging van rechtbanken, die sinds de herziening van de gerechtelijke kaart op 1 januari een feit is, zijn grotere rc-afdelingen (‘parketten rc’) ontstaan, waarmee de slagkracht is vergroot. “Daarnaast is afgesproken dat 25 procent van alle strafrechters als rechter-commissaris gaat werken”, zegt Mul. “Dat kost capaciteit bij de zittingsrechters, maar die zijn ook minder tijd kwijt aan zaken die keurig zijn voorbereid. Het onderzoek verschuift naar voren, is het idee. We hopen dat het gaat lukken om daardoor zaken eerder af te doen.”

Bron: de Rechtspraak