De Afdeling advisering van de Raad van State heeft op 12 oktober 2022 een zogenoemde voorlichting (‘advies’) vastgesteld over een wijziging van het wetsvoorstel voor klokkenluiders. De voorlichting is op 17 oktober 2022 openbaar gemaakt en gepubliceerd op de website van de Raad van State.

Voorgeschiedenis

Het wetsvoorstel klokkenluiders beoogt de Europese klokkenluidersrichtlijn om te zetten in Nederlandse wetgeving. De Afdeling advisering adviseerde in maart 2021 al eerder over dit wetsvoorstel. De regering diende het wetsvoorstel vervolgens in bij de Tweede Kamer. De Tweede Kamer heeft aan de Afdeling advisering om voorlichting gevraagd over de tweede nota van wijziging bij het wetsvoorstel. Een nota van wijziging wijzigt een wetsvoorstel dat al bij de Tweede Kamer ligt.

Definitie van een ‘misstand’

De nota van wijziging geeft een nieuwe definitie aan het begrip ‘misstand’ in het voorstel. Daardoor wordt er wettelijk geen onderscheid gemaakt tussen het melden van een ‘nationale’ misstand en het melden van een inbreuk op het Europese recht. Daarmee worden ook de bescherming van melders en de procedures gelijkgetrokken. Dit is lijn met het eerdere advies van de Afdeling advisering over dit wetsvoorstel.

Reikwijdte van ‘misstand’

Daarnaast wordt ook de reikwijdte van ‘misstand’ uitgebreid tot schending van interne regels van een werkgever. De nota van wijziging geeft naar het oordeel van de Afdeling advisering niet duidelijk aan wat daaronder moet worden verstaan, terwijl de toelichting op de nota van wijziging daarop wel antwoord geeft. Zo zou er een wettelijke basis voor de interne regels moeten zijn en moeten de regels ook voldoende concreet en duidelijk zijn. Het advies is om in het licht van het zogenoemde legaliteitsbeginsel deze beperking in de tekst van de wet op te nemen.

Nieuwe taak voor Huis voor Klokkenluiders

Het Huis voor Klokkenluiders krijgt de taak om kennis te bevorderen om zo misstanden te voorkomen. De Afdeling advisering erkent het belang van preventie en begrijpt dat deze wijziging beoogt aan te sluiten bij bestaande activiteiten van het Huis. Een wettelijke verankering kan echter een impuls geven aan het Huis om meer activiteiten te ontplooien op dit vlak. Dit kan gevolgen hebben voor de capaciteit en het stellen van prioriteiten van het Huis voor de andere taken. Taakuitbreiding zou geen afbreuk mogen doen aan de bestaande kerntaken van advies en onderzoek in concrete gevallen. Het is daarom nodig de taak van het Huis voor Klokkenluiders verder te concretiseren.

Anoniem verzoek tot onderzoek

In de nota van wijziging wordt ook voorgesteld om mensen in de gelegenheid te stellen anoniem een verzoek tot onderzoek te doen bij het Huis voor Klokkenluiders. Anoniem melden geldt voor alle verzoeken. Er is geen onderscheid gemaakt tussen onderzoek naar misstanden en onderzoek naar de bejegening van de melder. In de praktijk zijn de meeste onderzoeken van het Huis bejegeningskwesties, waarbij het gedrag van de werkgever ten opzichte van de melder centraal staat en niet een misstand als zodanig. Naar het oordeel van de Afdeling advisering is het moeilijk voorstelbaar dat een bejegeningsonderzoek goed kan worden verricht zonder dat de onderzoekers van het Huis weten wie de melder is. Anoniem melden zou dan ook beperkt moeten worden tot verzoeken die gaan over een onderzoek naar een misstand.

Benadeling melders

De nota van wijziging verduidelijkt wat onder benadeling kan worden verstaan. De opgesomde voorbeelden van benadeling zijn ontleend aan de ‘represailles’ die zijn genoemd in de Europese klokkenluidersrichtlijn. Deze geeft echter veel meer voorbeelden van benadeling en heeft een bredere reikwijdte. De Afdeling advisering vindt dat verduidelijkt zou moeten worden wat wel en wat niet onder benadeling valt en of de voorgestelde wettekst overeenkomt met de Europese klokkenluidersrichtlijn.