Bescherming van journalisten en mensenrechtenorganisaties tegen strategische rechtszaken tegen publieke participatie

Deelnemers aan het publieke debat zoals journalisten, mensenrechtenorganisaties en onderzoekers moeten worden beschermd tegen strategische rechtszaken die bedoeld zijn om hun deelname aan het publieke debat te blokkeren. Daarom is er Europese regelgeving opgesteld ter bescherming tegen zogeheten strategische rechtszaken tegen publieke participatie (Strategic Lawsuits Against Public Participation, of: SLAPPs). Staatssecretaris Rechtsbescherming Teun Struycken heeft een wetsvoorstel ingediend bij de Tweede Kamer waarmee de Nederlandse regelgeving hiermee in lijn wordt gebracht.

Staatssecretaris Struycken:

“De bijdrage van onder andere journalisten, mensenrechtenorganisaties en wetenschappers aan het publieke debat is onmisbaar in een sterke rechtsstaat. Deze bijdrage moet niet belemmerd worden door langdurige en kostbare rechtszaken. Deelnemers aan het publieke debat moeten zich daartegen kunnen verweren, anders dreigt het ernstige gevolg dat mensen het zwijgen wordt opgelegd via de rechtsgang. Met deze wetgeving vergroten we het bewustzijn van de mogelijkheden om op te treden tegen het monddood maken van deze stemmen in het publieke debat.”

Anti-SLAPP-richtlijn

De Europese anti-SLAPP-richtlijn (2024/1069) verplicht lidstaten van de Europese Unie om maatregelen te treffen om mensen en organisaties die deelnemen aan het publieke debat beter te beschermen tegen grensoverschrijdende rechtszaken die worden aangespannen met als doel om hun het zwijgen op te leggen. De richtlijn omvat procedurele waarborgen en maatregelen tegen ongegronde vorderingen en onrechtmatige gerechtelijke procedures in burgerlijke zaken. Het Nederlandse burgerlijk (proces)recht voldoet al aan de meeste maatregelen uit deze richtlijn, zoals de mogelijkheid om een verzoek zo vroeg mogelijk in een procedure als niet-ontvankelijk af te wijzen. Met het ingediende implementatiewetsvoorstel worden ook de laatste wijzigingen om aan de richtlijn te voldoen ingevoerd. Het wetsvoorstel maakt het mogelijk dat de verweerder de rechter kan vragen om een zekerheid van de eiser. Met die zekerheid kan de betaling van de proceskosten en schadevergoeding worden gewaarborgd in het geval de rechter oordeelt dat de procedure een SLAPP is.

Het implementatiewetvoorstel is in consultatie geweest en daarna voor advies voorgelegd aan de Raad van State. De Raad van State heeft laten weten geen opmerkingen te hebben. Nu is het aan de Tweede Kamer en daarna de Eerste Kamer om het wetsvoorstel te behandelen. De richtlijn moet uiterlijk 7 mei 2026 zijn omgezet in nationale wetgeving.