Door Joyce Boonstra-Verhaert, Advocaat & initiator BijzonderStrafrecht.nl

Gisteren luidde een van de koppen van het FD 'EU-lidstaten willen net als VS sancties op kunnen leggen aan fraudeurs'. De achtergrond van het artikel is de vergadering van de Raad Buitenlandse Zaken (Foreign Affairs Council, FAC) die op 9 december heeft plaatsgevonden en waarin overeenstemming is bereikt over 'the launch of preparatory work on a possible horizontal sanctions regime to address serious human rights violations'.

Het FD artikel spreekt ten onrechte van een regime dat van toepassing zou worden op fraudeurs. In geen enkele (originele) bron valt iets terug te vinden over deze toepassing op 'fraudeurs'. Het gaat om een nieuw sanctieregime voor plegers van grove mensenrechtenschendingen.

Josep Borrell (lid Europese Commissie, Hoge Vertegenwoordiger gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid):

“We have agreed to launch the preparatory work for a global sanctions regime to address serious human rights violations, which will be the European Union equivalent of the so-called Magnitsky Act of the United States”.

Het kan voorkomen dat een fraudeur mensenrechten schendt, maar dat is zeker niet per definitie het geval. Ook is niet iedere mensenrechtenschender is fraudeur. Bovendien is het niet de bedoeling dit nieuwe sanctieregime toe te passen op iedere schender van mensenrechten, het moet gaan om grove mensenrechtenschendingen. Naar mijn idee zijn dit belangrijke nuanceringen die gemaakt dienen te worden op het FD-artikel.

Via Twitter heb ik de auteur van het artikel, Mathijs Schiffers (@MJSchiffers), hiermee geconfronteerd (zie hieronder het draadje). In zijn optiek zijn fraudeurs mensen die zich schuldig maken aan corruptie en die "corruptie figuren" zijn dan weer schenders van mensenrechten... Zo is blijkbaar de kop van het artikel tot stand gekomen. Met dit bericht hoop ik wat misverstanden uit de wereld te helpen.

Overigens wordt ook in geen enkele bron gesproken over de toepassing van het regime op "corruptie figuren" of in geval van corruptie. Ook dit is iets dat door het FD zelf in het leven is geroepen. Er zijn op dit moment landen (o.a. VS en de Baltische staten, waarover hieronder meer) waar het mogelijk is om sancties in te stellen tegen mensenrechtenschenders en personen betrokken bij grootschalige corruptie. Bij de besprekingen over het nieuwe EU-sanctieregime is de term corruptie echter niet gevallen.

De conclusie is dat het onjuist is te spreken van een nieuw sanctieregime dat van toepassing gaat zijn op fraudeurs of plegers van corruptie. Het is nadrukkelijk bedoeld voor grove schendingen van mensenrechten.

Achtergrond nieuw EU-sanctieregime

Het idee achter het door de FAC besproken regime is dat de afgifte van een visum kan worden geweigerd aan buitenlanders die zich schuldig maken aan grove mensenrechtenschendingen. Daarnaast kunnen reisverboden worden opgelegd en tegoeden kunnen worden bevroren. Dit naar het model van de Magnitski-wet uit de Verenigde Staten.

In de Verenigde Staten is sinds 2012 de Sergei Magnitsky Rule of Law and Accountability Act van kracht waarmee sancties werden ingesteld tegen o.a. de personen die betrokken waren bij de dood van de Russische accountant Sergei Magnitsky, die in 2009 in een gevangenis in Moskou overleed. In 2016 nam het Congres de Global Magnitsky Human Rights Accountability Act aan, waarmee de president geautoriseerd is om sancties in te stellen tegen mensenrechtenschenders en personen betrokken bij grootschalige corruptie wereldwijd. President Trump ondertekende op 20 december 2017 Executive Order 13818 waarmee het Global Magnitsky sanctieregime officieel werd ingesteld en de eerste listings onder dit regime werden opgesteld en gepubliceerd. Personen op deze lijst kunnen niet langer naar de VS reizen en hun tegoeden in de VS worden (voor zover deze bekend zijn) bevroren.

De Baltische staten hebben naar het voorbeeld van de VS (de Sergei Magnitsky Rule of Law Accountability Act of 2012) een reisverbod ingesteld voor een aantal personen die in verband worden gebracht met mensenrechtenschendingen en corruptie in Rusland. Het Verenigd Koninkrijk heeft in voorbereiding op Brexit een nieuwe nationale sanctiewet aangenomen. Hierin is de mogelijkheid opgenomen om een nationaal sanctieregime vergelijkbaar met de Amerikaanse Global Magnitsky Human Rights Accountability Act in te stellen. Canada heeft eind 2017, naar voorbeeld van de Amerikaanse Global Magnitsky Human Rights Accountability Act, maatregelen ingesteld door de Special Economic Measures Act (Sema) en de Justice for Victims of Corrupt Foreign Officials Act aan te passen. Deze voorzien nu in onder meer in een visa ban (reisrestricties) en asset freeze (bevriezing tegoeden).

Nederlandse ambities

In Nederland wordt sinds begin 2018 gesproken over het instellen van een sanctieregime vergelijkbaar met de Amerikaanse Global Magnitsky Human Rights Accountability Act mits dit op Europees niveau wordt ingevoerd. Minister Blok van Buitenlandse Zaken acht een dergelijk thematisch sanctieregime tegen mensenrechtenschenders een waardevolle aanvulling op het bestaande Europese externe mensenrechteninstrumentarium.

Minister Blok (2018):

“Inmiddels heb ik bij verschillende gelegenheden politiek duidelijk gemaakt dat Nederland interesse heeft in een dergelijke vorm van mensenrechtenwetgeving, mits deze op Europees niveau kan worden ingevoerd. Het initiëren en verwerven van steun voor een wereldwijd werkend EU-mensenrechtensanctieregime kost tijd."

Op 3 april 2018 nam de Kamer de motie Omtzigt c.s. aan waarin de regering wordt verzocht te onderzoeken of er in de Europese Unie voldoende draagvlak is voor sanctiemaatregelen op EU niveau tegen plegers van grove mensenrechtenschendingen en indien er in de EU onvoldoende draagvlak is, wetgeving in Nederland voor te bereiden.

Minister Blok (2018):

"Mensenrechten vormen voor de Europese Unie een kernwaarde. Door een toename van autocratieën en onvrije democratieën, komen mensenrechten steeds verder in het gedrang. Een thematisch sanctieregime tegen mensenrechtenschenders is een waardevolle aanvulling op het bestaande Europese externe mensenrechteninstrumentarium. Hiermee kan wereldwijd worden ingezet op het instellen van persoonsgerichte sancties tegen mensenrechtenschenders met als doel hun gedrag te veranderen. Bovendien moet hier een preventief effect van uit gaan richting andere (potentiële) mensenrechtenschenders. Sancties zijn het meest effectief wanneer deze internationaal breed worden gedragen. Nationale sancties hebben slechts zeer beperkte impact en maken Nederland bovendien kwetsbaarder voor tegenmaatregelen."