EC presenteert voorstel om journalisten en mensenrechtenverdedigers beter te beschermen tegen onrechtmatige rechtszaken

Machtige individuen, lobbygroepen, bedrijven en staatsorganen beginnen steeds vaker onrechtmatige rechtszaken tegen partijen die kritiek uiten of boodschappen overbrengen die hen onwelgevallig zijn. Het doel van die rechtszaken is om critici te censureren en te intimideren. Het wetgevingsvoorstel biedt rechtbanken en doelwitten van onrechtmatige rechtszaken, zoals journalisten, de instrumenten om die rechtszaken te bestrijden.

Achtergrond

Kennelijk ongegronde of onrechtmatige gerechtelijke procedures tegen de inspraak van het publiek (SLAPP’s) zijn een recent maar steeds vaker voorkomend verschijnsel in de EU.

SLAPP’s zijn gerechtelijke procedures die gewoonlijk worden aangespannen door machtige individuen, lobbygroepen, bedrijven en staatsorganen. De procedures zijn gericht tegen partijen die kritiek uiten of boodschappen overbrengen die de eisers onwelgevallig zijn. Het doel van SLAPP’s is om critici te censureren, te intimideren en het zwijgen op te leggen door hen te belasten met de kosten van een juridische verdediging totdat zij hun kritiek of verzet opgeven.

Typische doelwitten van SLAPP’s zijn journalisten en verdedigers van de mensenrechten. Entiteiten en individuen die het initiatief nemen tot een SLAPP kunnen hun vorderingen op verschillende gronden baseren. De beschuldigingen hebben vaak betrekking op smaad, maar ook op inbreuken op andere regels of rechten (bijvoorbeeld de wetgeving inzake gegevensbescherming). Die vorderingen worden vaak gecombineerd met vorderingen tot schadevergoeding of verbodsacties (die publicatie verbieden of tenminste vertragen).

Op 27 april 2022 heeft de Europese Commissie een wetgevingsvoorstel gepresenteerd om journalisten en mensenrechtenverdedigers beter te beschermen tegen SLAPP’s. Het wetgevingsvoorstel heeft betrekking op SLAPP’S in burgerlijke zaken met grensoverschrijdende gevolgen.

Inhoud van het wetgevingsvoorstel

Het wetgevingsvoorstel biedt rechtbanken en SLAPP-doelwitten de instrumenten om kennelijk ongegronde of onrechtmatige gerechtelijke procedures te bestrijden. De belangrijkste elementen van het voorstel worden hieronder weergegeven:

1 Vroegtijdige seponering van kennelijk ongegronde rechtszaken

Rechtbanken kunnen in een vroeg stadium beslissen om een rechtszaak te seponeren indien deze kennelijk ongegrond is. In een dergelijke situatie rust de bewijslast op de eiser, die moet aantonen dat de zaak niet kennelijk ongegrond is.

Proceskosten

De eiser draagt alle kosten, met inbegrip van de honoraria van de advocaten van de verweerder, indien een zaak wordt geseponeerd wegens misbruik.

Schadevergoeding

Het doelwit van een SLAPP heeft het recht om volledige vergoeding van de materiële en immateriële schade te vorderen en te verkrijgen.

Afschrikkende sancties

Om te voorkomen dat eisers een onrechtmatige rechtszaak inleiden, kunnen de rechtbanken afschrikkende sancties opleggen aan degenen die dergelijke zaken voor de rechter brengen.

Bescherming tegen beslissingen van derde landen

De lidstaten moeten de erkenning weigeren van een beslissing van een derde land tegen een persoon met woonplaats in een lidstaat, indien de procedure volgens het recht van de betrokken lidstaat kennelijk ongegrond zou zijn of misbruik zou vormen. Het doelwit kan ook om vergoeding van de schade en van de kosten vragen in een lidstaat waar hij of zij zijn of haar woonplaats heeft.

Aanbeveling

Als aanvulling op het wetgevingsvoorstel heeft de Commissie op 27 april 2022 ook een aanbeveling aangenomen. Die aanbeveling bevat de volgende aanbevelingen voor de lidstaten:

SLAPP’s zonder grensoverschrijdende gevolgen

De lidstaten zouden ervoor moeten zorgen dat de nationale rechtskaders de nodige waarborgen bieden, die vergelijkbaar zijn met die op EU-niveau en waarmee binnenlandse SLAPP's kunnen worden aangepakt. Dit houdt onder meer in dat er procedurele waarborgen worden geboden voor een vroegtijdige seponering van kennelijk ongegronde rechtszaken. De lidstaten zouden er ook voor moeten zorgen dat hun regels inzake smaad geen ongerechtvaardigde gevolgen hebben voor de vrijheid van meningsuiting, voor het bestaan van een open, vrije en pluriforme mediaomgeving, en voor de publieke participatie.

Opleiding

De lidstaten zouden rechtsbeoefenaars en potentiële SLAPP-doelwitten opleiding moeten aanbieden om hun kennis en vaardigheden te verbeteren met het oog op een doeltreffende aanpak van dergelijke rechtszaken. Het Europees netwerk voor justitiële opleiding (ENJO) zou moeten worden betrokken bij de coördinatie en de verspreiding van informatie in alle lidstaten.

Campagnes

De lidstaten zouden bewustmakings- en voorlichtingscampagnes moeten organiseren, zodat journalisten en mensenrechtenverdedigers SLAPP's kunnen herkennen.

(Juridische) steun

De lidstaten zouden SLAPP-doelwitten toegang moeten bieden tot individuele en onafhankelijke steun, zoals steun van advocatenkantoren die SLAPP-doelwitten pro deo verdedigen.

Rapportage

De lidstaten zouden de geaggregeerde gegevens die op nationaal niveau zijn verzameld over kennelijk ongegronde of onrechtmatige gerechtelijke procedures tegen publieke participatie jaarlijks moeten rapporteren aan de Commissie.