Onlangs is het Jaarverslag 2024 van het Europees Openbaar Ministerie (EOM) gepubliceerd. In deze blog duiken we diep in de cijfers van het jaarverslag, analyseren we de trends en bekijken we hoe Nederland presteert binnen het EOM-systeem. Wat zijn de belangrijkste fraudevormen? Hoe wordt crimineel geld teruggehaald? En wat zijn de grootste uitdagingen voor de toekomst? We bespreken het allemaal.

Het EOM heeft in 2024 een ongekend aantal fraudezaken onderzocht. Met een geschatte schade van €24,8 miljard, duizenden lopende onderzoeken en miljarden aan bevroren criminele opbrengsten, wordt de omvang van financiële criminaliteit binnen de EU steeds duidelijker. Fraudeurs worden steeds geavanceerder en criminelen maken massaal misbruik van EU-gelden. Het EOM speelt een cruciale rol in het blootleggen en bestrijden van deze praktijken.

Cijfers: operationele activiteiten van het EOM

Het jaarverslag van het EOM biedt indrukwekkende en soms schokkende statistieken over de bestrijding van fraude met EU-gelden. In 2024 werden er 2.666 lopende onderzoeken geregistreerd, wat een stijging van 10% is ten opzichte van 2023. Dit toont aan dat de fraudeproblematiek niet afneemt, maar juist toeneemt. Steeds meer bedrijven en individuen proberen op illegale wijze EU-subsidies en belastinggelden te misbruiken, en het EOM moet zijn capaciteit blijven uitbreiden om dit effectief aan te pakken.

Daarnaast wordt de financiële schade alsmaar groter. In totaal werd er voor €24,8 miljard aan frauduleuze schade vastgesteld, waarvan €13,15 miljard btw-fraude (53% van de totale schade). Dit betekent dat meer dan de helft van de fraudezaken betrekking heeft op btw-carrouselfraude, een uiterst georganiseerde vorm van financiële criminaliteit. Verder ontving het EOM 6.547 meldingen, wat een stijging van 56% is ten opzichte van het voorgaande jaar. Deze stijging toont aan dat bedrijven, particulieren en nationale autoriteiten steeds vaker misstanden rapporteren, maar tegelijkertijd suggereert het ook dat fraude wijdverspreid blijft.

Een ander belangrijk aspect is het terughalen van crimineel vermogen. In 2024 werd €849 miljoen aan activa bevroren, en er werden 205 aanklachten ingediend. Op juridisch vlak liepen er 309 rechtszaken, wat uiteindelijk leidde tot 196 veroordelingen. Dit toont aan dat het EOM niet alleen fraude onderzoekt, maar ook succesvol criminele netwerken voor de rechter brengt en effectieve sancties afdwingt.

Nederland binnen het EOM

Hoewel Nederland binnen de EU niet de grootste fraudehotspot is, speelt het land wel degelijk een rol in grote EOM-onderzoeken. In 2024 waren er 32 lopende onderzoeken in Nederland, met een geschatte schade van €213,7 miljoen. Dit toont aan dat Nederland een belangrijke locatie blijft voor zowel fraudeurs als handhavingsinstanties. Vooral btw-fraude blijft een groot probleem, met een totale schade van €90 miljoen. Dit is een aanzienlijk percentage van de totale Europese fraude en wijst erop dat criminelen Nederland als een strategische locatie gebruiken voor btw-carrouselfraude en witwaspraktijken.

Opvallend is dat er in Nederland 29 meldingen van fraude binnenkwamen bij het EOM. Dit aantal ligt relatief laag vergeleken met andere landen, wat mogelijk wijst op een tekort aan meldingsbereidheid bij bedrijven en particulieren. Verder werd er €0 aan activa bevroren, wat vragen oproept over de effectiviteit van inbeslagnames en financiële opsporing in Nederland. In andere landen, zoals Italië en Duitsland, werden grote bedragen in beslag genomen, terwijl Nederland hier ver achterblijft. Dit roept de vraag op of Nederlandse handhavingsinstanties voldoende prioriteit geven aan asset recovery.

Nederland was betrokken bij enkele van de grootste EOM-onderzoeken van het jaar. Denk aan Admiral 2.0, een van de grootste btw-fraudes ooit in de EU, waarbij miljoenen werden witgewassen via een complex netwerk van bedrijven. Dit soort zaken tonen aan dat Nederland een cruciale rol speelt binnen de internationale fraudeaanpak, maar ook dat criminelen ons land als een aantrekkelijk knooppunt blijven zien.

Typologieën van fraude: welke misdrijven worden onderzocht?

Binnen het EOM-jaarverslag is er een gedetailleerde analyse van de verschillende vormen van fraude. De meest voorkomende fraudevorm is niet-aanbestedingsfraude, goed voor 33% van de zaken. Dit betreft fraude met EU-subsidies, zoals landbouwsubsidies, onderzoeksgelden en innovatieprogramma’s. Fraudeurs gebruiken vervalste documenten, spookbedrijven en misleidende boekhoudkundige praktijken om toegang te krijgen tot EU-gelden waarvoor ze niet in aanmerking komen.

Een andere grote fraudevorm is btw-carrouselfraude, die verantwoordelijk is voor 20% van de zaken. Dit is een van de meest geavanceerde en winstgevende misdaden in Europa, waarbij georganiseerde misdaadgroepen profiteren van btw-vrijstellingen bij internationale handel. Criminelen zetten nepbedrijven op in verschillende landen en sluizen miljarden euro’s weg via frauduleuze btw-teruggaven.

Daarnaast wordt aanbestedingsfraude (9%) veelvuldig onderzocht. Dit gaat om fraude met grote overheidscontracten, waarbij bedrijven en ambtenaren samenspannen om opdrachten toe te spelen aan bepaalde partijen, vaak tegen hogere prijzen dan nodig. Corruptie speelt hier een grote rol. Ook witwassen en verduistering vormen een belangrijk deel van de EOM-onderzoeken. Criminelen proberen illegaal verkregen winsten te verbergen via vastgoedtransacties, buitenlandse bankrekeningen en complexe bedrijfsstructuren.

Deze gegevens tonen aan dat fraude binnen de EU een breed en complex probleem is, met vele facetten en betrokken partijen. Het EOM blijft zich richten op deze verschillende vormen van misbruik, maar heeft voortdurende ondersteuning nodig om de strijd tegen financiële criminaliteit effectief voort te zetten.

Georganiseerde misdaad en fraude: een kernactiviteit van het EOM

Uit de EOM-onderzoeken blijkt dat georganiseerde misdaadgroepen zich steeds vaker richten op financiële criminaliteit. Waar criminele netwerken zich vroeger vooral bezighielden met drugshandel en mensenhandel, verschuift de focus nu naar witwasoperaties en btw-fraude. Dit komt doordat financiële misdaden een hoge winst en laag risico bieden vergeleken met traditionele misdaad.

Onderzoek toont aan dat deze netwerken opereren als bedrijven, met afdelingen voor boekhouding, juridische diensten en logistiek. Ze gebruiken geavanceerde methoden zoals forum shopping, waarbij ze actief zoeken naar landen met zwakke handhaving om hun activiteiten ongestoord voort te zetten. Daarnaast maken ze gebruik van bankrekeningen in offshore belastingparadijzen, cryptovaluta en schijnbedrijven om geldstromen te verbergen.

Een van de meest spraakmakende zaken in 2024 was de operatie ‘Moby Dick’, waarin maffia-netwerken samenwerkten om via btw-carrouselfraude €520 miljoen te verduisteren. Dit toont aan dat de strijd tegen georganiseerde misdaad niet alleen een politiezaak is, maar ook een financieel en juridisch vraagstuk.

Fraude met NextGenerationEU-fondsen

De fraude met NextGenerationEU-middelen, met name de Recovery and Resilience Facility (RRF), blijft een zorgwekkend probleem binnen de Europese Unie. In 2024 werden er 145 nieuwe onderzoeken gestart naar fraude met deze specifieke fondsen. Het EOM heeft vastgesteld dat criminelen op verschillende manieren proberen EU-gelden illegaal te verkrijgen.

Een van de meest voorkomende methoden is het registreren van valse bedrijven om subsidies aan te vragen. Dit gebeurt vaak door bestaande, niet-actieve bedrijven over te nemen en hun financiële administratie te manipuleren, zodat ze lijken te voldoen aan de subsidieregels. Daarnaast worden er ook volledig nieuwe bedrijven opgericht met nepadministraties en valse bedrijfsactiviteiten. Omdat deze bedrijven op papier voldoen aan de eisen, kunnen ze aanzienlijke subsidies binnenhalen, terwijl ze in werkelijkheid geen enkele economische activiteit verrichten.

Corruptie in aanbestedingsprocedures is een andere veelvoorkomende fraudevorm binnen de RRF. Hierin spelen zowel private als publieke actoren een rol. Overheidsfunctionarissen worden omgekocht om contracten toe te kennen aan bepaalde bedrijven, vaak tegen sterk opgeblazen prijzen. Dit zorgt ervoor dat publieke middelen worden verspild en dat eerlijke concurrentie wordt ondermijnd. In sommige gevallen zijn de contracten volledig fictief en worden er geen echte diensten of producten geleverd.

Een andere grote fraudevorm is het opzetten van spookbedrijven. Dit zijn bedrijven zonder fysieke kantoren, personeel of werkelijke bedrijfsactiviteiten. Hun enige doel is om EU-fondsen aan te vragen en deze vervolgens weg te sluizen via complexe financiële constructies. Vaak worden de gelden snel overgemaakt naar buitenlandse rekeningen, waarna de fraudeurs verdwijnen.

De financiële impact van deze fraude is aanzienlijk. Het EOM schat dat de schade in 2024 is opgelopen tot €2,8 miljard, wat neerkomt op maar liefst 30% van de totale fraude met EU-uitgaven. Dit geeft aan dat het RRF-programma niet alleen economische groei moet stimuleren, maar tegelijkertijd een groot risico op misbruik met zich meebrengt.

Herstel van criminele opbrengsten

Naast het opsporen en vervolgen van fraudeurs heeft het EOM ook veel aandacht besteed aan het terughalen van frauduleus verkregen EU-gelden. Dit proces is cruciaal, omdat het ervoor zorgt dat criminele netwerken financieel worden verzwakt en dat onrechtmatig verkregen EU-middelen worden teruggebracht naar de begroting.

In 2024 werden €2,42 miljard aan activa in beslag genomen, waaronder bankrekeningen, vastgoed en waardevolle goederen zoals luxe auto's en kunstwerken. Dit is een van de hoogste bedragen die het EOM tot nu toe heeft veiliggesteld. Daarnaast werd er €849 miljoen aan activa bevroren, wat voorkomt dat criminelen hun bezittingen kunnen verplaatsen of verkopen voordat ze worden vervolgd.

Een van de meest indrukwekkende operaties van het jaar was de inbeslagname van €530 miljoen in één enkele operatie. Dit toont aan hoe omvangrijk sommige fraudezaken kunnen zijn en hoe belangrijk het is om financiële onderzoeken te combineren met strafrechtelijke vervolging.

Het succes van het terughalen van deze criminele opbrengsten benadrukt de noodzaak van krachtige financiële opsporing en een nauwe samenwerking tussen banken, toezichthouders en opsporingsinstanties. Zonder effectieve asset recovery blijven criminele netwerken profiteren van hun misdaden en wordt het moeilijker om een afschrikkend effect te creëren.

Corruptie: een voortdurende uitdaging

Corruptie blijft een kernprobleem binnen de EU en vormt een belangrijk aandachtsgebied voor het EOM. In 2024 waren er 480 lopende corruptiezaken, wat aantoont dat corruptie nog steeds diepgeworteld is binnen verschillende sectoren, waaronder overheidscontracten, aanbestedingen en EU-subsidies.

Veel van deze zaken betreffen grootschalige corruptieschandalen met EU-fondsen, waarbij functionarissen en bedrijven zich schuldig maken aan omkoping, belangenverstrengeling en misbruik van publieke middelen. Vooral in de sectoren infrastructuur, energie en technologie komen deze vormen van corruptie veel voor.

Een spraakmakend voorbeeld is de zaak ‘The Good Lobby’ in Italië, waarin overheidsfunctionarissen miljoenen euro’s aan Recovery and Resilience Facility (RRF)-middelen verduisterden via valse aanbestedingen en fictieve facturen. Dit laat zien hoe kwetsbaar sommige Europese financieringsmechanismen zijn voor misbruik.

Het aanpakken van corruptie blijft een grote uitdaging, vooral omdat het vaak verweven is met politieke en economische machtsstructuren. Zonder strenge handhaving en transparantie blijven corruptiepraktijken bestaan en ondermijnen ze het vertrouwen in EU-financiering.

Uitdagingen

Hoewel het EOM in 2024 indrukwekkende resultaten heeft geboekt, blijven er grote uitdagingen. Een van de belangrijkste problemen is het tekort aan gespecialiseerde onderzoekers in sommige lidstaten. Fraudeurs maken steeds vaker gebruik van complexe financiële structuren, en zonder voldoende expertise binnen het EOM wordt het moeilijker om deze te ontmantelen.

Daarnaast blijven meldingen vanuit EU-instellingen laag. Slechts 1% van alle meldingen komt van OLAF, terwijl veel fraude juist via EU-programma’s wordt gepleegd. Dit wijst op een gebrek aan interne waakzaamheid bij Europese instellingen.

Tot slot blijft de samenwerking met niet-deelnemende landen problematisch. Landen als Hongarije en Denemarken nemen niet deel aan het EOM, waardoor fraudeurs makkelijker naar deze landen kunnen uitwijken.

Toch is het EOM goed op weg om een effectieve speler te worden in de strijd tegen grensoverschrijdende fraude. De komende jaren zullen cruciaal zijn om te zien of de EU haar handhaving en opsporing verder kan versterken.