Europese Commissie brengt mededeling uit over de handhaving van het EU-recht
/De Mededeling zet de werkzaamheden van de Commissie uiteen die ervoor moeten zorgen dat het EU-recht wordt nageleefd en dat burgers en bedrijven overal in de EU dezelfde rechten genieten. Dankzij de correcte toepassing van het EU-recht worden diverse doelstellingen binnen- en belangen van- de EU nagestreefd. Het EU-recht heeft een reële impact op het dagelijks leven van Europeanen. De Commissie geeft aan dat daarom de handhaving van het EU-recht een topprioriteit is voor de Commissie.
Het gaat om de Mededeling: EU-recht handhaven voor een Europa dat resultaten boekt (EN, nog niet in NL beschikbaar) van 13 oktober 2022 (COM (2022) 518). Tegelijk met de Mededeling verscheen ook een Factsheet over de Mededeling. De Mededeling zet onder meer uiteen hoe de Commissie haar nalevingswerkzaamheden afgelopen tijd heeft verdiept en ontwikkeld en daarmee verzekert dat het EU-recht in alle lidstaten op gelijke wijze wordt gehandhaafd.
De inspanningen van de Commissie om de naleving te bevorderen, beginnen al op het moment dat de EU-regels worden opgesteld en aangenomen. De Commissie heeft een aantal maatregelen ontwikkeld om de lidstaten te ondersteunen, zoals praktische richtsnoeren, financiering en monitoring. Hiermee wordt beoogd te voorkomen dat zich inbreuken op het EU-recht voordoen. Daarnaast kan de Commissie juridische stappen ondernemen door inbreukprocedures in te leiden wanneer het EU-recht wordt geschonden (zie ook dit ECER-dossier). Zo heeft de Commissie afgelopen jaren diverse procedures opgestart om fundamentele EU-waarden zoals gelijkheid, rechtvaardigheid en burgerschap te beschermen.
Achtergrond
De Commissie vindt volledige, snelle en consistente uitvoering en toepassing van het EU-recht door de lidstaten van cruciaal belang om burgers en bedrijven in de EU zo snel mogelijk te laten profiteren van de voordelen van gezamenlijk overeengekomen regels. Daardoor kunnen mensen er te allen tijde op rekenen dat hun rechten worden geëerbiedigd, ongeacht waar zij in de EU wonen. Dit geldt met name voor de gedeelde waarden, de rechtsstaat, veiligheid, de vier vrijheden van de EU en de werking van de EU-interne markt.
Als “hoedster van de Verdragen” zorgt de Europese Commissie voor de handhaving van het EU-recht en van de Verdragen. De Commissie heeft de centrale verantwoordelijkheid voor de handhaving. Dit is de basis waarop de Europese Unie de interne markt optimaal kan benutten, de transitie naar een groener en digitaler Europa kan stimuleren, de waarden en de veiligheid van de EU kan beschermen en bevorderen, en gelijke rechten voor iedereen kan waarborgen. Ook instrumenten zoals de jaarlijkse verslagen over de rechtsstaat, het actieplan voor Europese democratie en de vernieuwde strategie voor de uitvoering van het Handvest van de grondrechten dragen bij tot de versterking van de juridische en democratische grondslagen van de EU.
Inhoud van de mededeling
De Mededeling benoemt diverse aandachtsvelden aangaande handhaving:
Samenwerken met de lidstaten
Samenwerking van de Commissie met de lidstaten is van cruciaal belang voor de handhaving van het EU-recht. De toepassing en handhaving van het EU-recht is het resultaat van een gezamenlijke inspanning van verschillende actoren, zoals nationale rechtbanken, parlementen, regelgevende instanties, consumenten- of gegevensbeschermingsautoriteiten, het maatschappelijk middenveld en de burgers. Met name de nationale rechtbanken, die EU-rechtbanken zijn bij de toepassing van het EU-recht, spelen volgens de Mededeling een zeer belangrijke rol in de handhavingsketen, aangezien burgers via deze rechtbanken ook echt toegang hebben tot rechtsmiddelen.
Monitoring en vroegtijdige opsporing van inbreuken op het EU-recht
Gebleken is dat meer transparantie en monitoring ertoe leiden dat de lidstaten meer vaart zetten achter de naleving en dat het grote publiek beter op de hoogte is. Het scorebord van de eengemaakte markt, het EU-scorebord voor justitie, de landenspecifieke verslagen van het Europees Semester, het verslag over de rechtsstaat, de evaluatie van de uitvoering van het milieubeleid en de Schengenevaluatie zijn voorbeelden van instrumenten die helpen om mogelijke problemen in kaart te brengen waarbij handhaving van het EU-recht nodig kan zijn.
Slimme handhaving en preventie van inbreuken vanaf het begin
Om uiteenlopende interpretaties van nieuwe EU-regels te voorkomen en een gemeenschappelijke interpretatie van de bestaande regels te bevorderen, biedt de Commissie de lidstaten praktische richtsnoeren, bijeenkomsten en opleidingen. Ook biedt de Commissietechnische bijstand en financiële steun. Hoewel de beschikbare financiering uit de Europese regionale en structuur fondsen of de herstel- en veerkrachtfaciliteit geen handhavingsinstrument is, kan deze wel verandering stimuleren en uitvoering van EU-recht versnellen.
Strategische handhaving en precontentieuze procedure (EU Pilot)
De Commissie wil zorgen dat burgers en bedrijven zo snel mogelijk profiteren van de voordelen van het EU-recht. Daarom kan de Commissie in sommige gevallen besluiten gebruik te maken van een precontentieuze procedure (ook wel: EU Pilot), die waarschijnlijk tot een snellere naleving zal leiden dan een formele inbreukprocedure. In de loop der tijd heeft de EU Pilot-procedure haar waarde bewezen. In 2021 werd meer dan 80 procent van de EU Pilot-procedures succesvol afgerond. Bij zaken waarin dat niet lukt, wordt een inbreukprocedure ingeleid (zie ook dit ECER-dossier).
Aanpakken van inbreuken op het EU-recht door juridische stappen
Het gebruik van inbreukprocedures door de Commissie heeft zich de laatste jaren doorontwikkeld. Inmiddels wordt prioriteit gegeven aan het aanpakken van inbreuken met de grootste gevolgen voor de belangen van burgers en bedrijven. Op het gebied van milieu, digitale transitie en grondrechten zijn de inspanningen opgevoerd. De Commissie heeft daarbij juridische stappen ondernomen om de fundamentele waarden van de EU te beschermen, waaronder non-discriminatie van de LGBT-gemeenschap, mediavrijheid, de bestrijding van racisme en vreemdelingenhaat, en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Een groter deel van de zaken werd geopend naar aanleiding van eigen onderzoek van de Commissie, en ondanks diverse crises nam dat aantal toe. Meer dan 90 procent van de inbreukzaken wordt opgelost voordat een verwijzing naar het EU-Hof noodzakelijk wordt.
Snel en doeltreffend reageren op crises
Situaties zoals de COVID-19-pandemie en de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne, maken het moeilijker voor de lidstaten om de wetgeving volledig na te leven. De Commissie heeft een breed scala aan maatregelen gebruikt om de lidstaten te helpen zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Bijvoorbeeld het voorstellen van nieuwe wetgeving, het aanpassen van de bestaande regels of door het bieden van richtsnoeren en financiële steun. Waar nodig zijn inbreukprocedures ingeleid, bijvoorbeeld om uitvoerbeperkingen te voorkomen en de rechten van consumenten te beschermen.
Hoe verder?
Binnen de Commissie en met de lidstaten wordt momenteel een inventarisatie gemaakt om ervoor te zorgen dat de best mogelijke handhavingsinstrumenten beschikbaar zijn om het EU-recht in de praktijk te laten werken. Bijzondere aandacht gaat uit naar een betere monitoring van de correcte toepassing van de verordeningen en aan het verder vergroten van de transparantie van handhavingsactiviteiten. In 2023 brengt de Commissie verslag uit over de resultaten ervan.
