De Europese Commissie heeft een nieuw pakket aan maatregelen goedgekeurd die zien op de versnelling van de digitalisering van het justitieel systeem in de EU. Ook moet het digitaliseringspakket bijdragen aan het bevorderen van opleidingen van rechtsbeoefenaars.

Het pakket is door de Commissie op 2 december 2020 gepresenteerd en moet de lidstaten verder ondersteunen bij hun inspanningen om hun nationale rechtssystemen aan te passen aan het digitale tijdperk. Ook moet het de grensoverschrijdende justitiële samenwerking tussen bevoegde autoriteiten in de EU verbeteren. Wat de opleidingen op het gebied van justitie betreft, wil de Commissie rechters, openbare aanklagers en rechtsbeoefenaars klaarstomen voor de moderne uitdagingen van de 21e eeuw. Daarnaast moet de strategie een gemeenschappelijke Europese rechtscultuur bevorderen die gebaseerd is op de rechtsstaat, de grondrechten en wederzijds vertrouwen.

Věra Jourová, vicevoorzitter van de Europese Commissie, belast met de portefeuille Waarden en Transparantie, zegt daarover:

‘Rechtsstelsels moeten gelijke tred houden met de digitale transformatie en moeten inspelen op de verwachtingen van de burgers. Aangezien nationale rechtbanken ook EU-rechtbanken zijn, zijn wij groot voorstander van deze nieuwe aanpak voor de digitalisering van justitie. Deze zal bevorderlijk zijn voor de toegang tot justitie en de samenwerking in de ruimte van vrijheid, veiligheid en recht van de EU, en voor de werking van de interne markt.’

Volgens de Commissie heeft de COVID-19-pandemie laten zien dat digitalisering veel sneller moet. Bedrijven en burgers moeten goede toegang hebben tot de rechter, thuis vanaf hun laptop. Didier Reynders, eurocommissaris voor Justitie, zegt daarover:

‘Rechters, advocaten, openbare aanklagers – iedereen die werkzaam is op het gebied van justitie - moet klaar zijn voor de uitdagingen van de 21e eeuw, en dus ook voor de hele nieuwe wereld die kunstmatige intelligentie heet en die we, met volledige inachtneming van de grondrechten, moeten verkennen. De recente COVID-19-crisis heeft ons nog eens met de neus op de feiten gedrukt: justitie is dringend aan een inhaalbeweging op het vlak van digitalisering toe. Ik ben ervan overtuigd dat het pakket dat we vandaag hebben aangenomen, zowel burgers als bedrijven overal in de Unie in staat zal stellen gemakkelijk toegang te krijgen tot de rechter, niet alleen offline, maar ook online.’

Die vier speerpunten van het digitaliseringspakket zijn:

Digitaal moet de standaardoptie worden bij grensoverschrijdende justitiële samenwerking: Tot nu toe worden veel gerechtelijke procedures – ook grensoverschrijdende – nog steeds op papier en per post gevoerd. De Europese Commissie zal een wetgevingsvoorstel opstellen om procedures voor grensoverschrijdende justitiële samenwerking in burgerlijke, handels- en strafzaken te digitaliseren.
Bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit: Eurojust beschikt over een casemanagementsysteem om verschillende zaken met elkaar te vergelijken en zo de strijd van de EU tegen zware grensoverschrijdende criminaliteit, waaronder terrorisme, te coördineren. Volgens de Commissie is dit systeem aan bijwerking toe. In 2021 zal de Commissie ook wetgevingsinitiatieven presenteren over de digitale uitwisseling van informatie over grensoverschrijdende terrorismezaken en over de oprichting van een gezamenlijk samenwerkingsplatform voor onderzoeksteams.
Toegang tot informatie: Elektronische databanken zijn gemakkelijk te raadplegen, beperken de kosten voor gebruikers tot een minimum en zijn bestand tegen crisissituaties. De taak voor lidstaten is om in te zetten op de digitalisering hun registers.
IT-instrumenten voor grensoverschrijdende samenwerking: e-CODEX (e-justice Communication via Online Data Exchange – communicatie in het kader van e-justitie via online gegevensuitwisseling) is het belangrijkste instrument voor veilige grensoverschrijdende samenwerking in burgerlijke, handels- en strafzaken. Slechts enkele lidstaten maken gebruik van e-CODEX. Met de goedkeuring van het wetgevingsvoorstel wil de Commissie van e-CODEX de standaard maken voor veilige digitale communicatie in grensoverschrijdende gerechtelijke procedures in alle lidstaten. Met ingang van 1 juli 2023 vertrouwt de Commissie dit systeem toe aan het agentschap eu-LISA . Een ander digitaal instrument is eEDES (e-Evidence Digital Exchange System – digitaal systeem voor de uitwisseling van elektronisch bewijsmateriaal). Sommige lidstaten gebruiken dit instrument om Europese onderzoeksbevelen, verzoeken om wederzijdse rechtshulp en daarmee verband houdend bewijsmateriaal snel en veilig in digitaal formaat uit te wisselen in plaats van per post. Naar aanleiding van de goedkeuring van het wetgevingsvoorstel moedigt de Commissie alle lidstaten aan zich aan te sluiten op eEDES. Deze IT-instrumenten zullen de rechtsstelsels van de EU moderniseren en echte Europese meerwaarde genereren.

De instrumenten uit het pakket over de digitalisering van justitie zal met het oog op een snelle en concrete follow-up verder worden besproken met de overheidsinstanties, justitie, de organisaties van justitiële beroepen en andere belanghebbenden. De Commissie en het komende Portugese voorzitterschap van de Raad van de EU zullen in het voorjaar van 2021 een EU-conferentie over de justitiële opleiding organiseren.