Europese Rekenkamer brengt speciaal verslag uit over lobbyactiviteiten bij EU-instellingen

Volgens het verslag kunnen lobbyisten nog steeds onopgemerkt EU-wetgevers beïnvloeden. Het transparantieregister van de EU bevat informatie over wie er lobbyt bij de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad. Het register heeft positieve kenmerken en informeert burgers over de mogelijke invloed van lobbyisten. Volgens het verslag zijn er echter zwakke punten en hiaten in de informatie, waardoor het vaak niet duidelijk is welke lobbyactiviteiten er precies plaatsvinden in de drie grootste EU-instellingen. Bovendien kunnen lobbyisten bepaalde contacten leggen zonder zich eerst te moeten registreren.

Het gaat om het speciaal verslag 05/2024 van de Europese Rekenkamer (ERK) van 17 april 2024 getiteld “Het EU-transparantieregister — biedt nuttige maar beperkte informatie over lobbyactiviteiten” . Het verslag is via de website van de ERK in te zien.

Lobbyen is een essentieel democratisch instrument waarmee organisaties en individuen kunnen bijdragen aan beleids- en besluitvorming. Zonder transparantiemechanismen kan het echter leiden tot ongepaste invloed, oneerlijke concurrentie en corruptie. Elke EU-instelling heeft haar eigen ethische regels om onethisch gedrag van haar personeel tegen te gaan. De Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad hebben zich ook aangesloten bij het transparantieregister. Dit register biedt een centraal toegangspunt voor lobbyisten die de beleids- en besluitvorming van de EU willen beïnvloeden. In 2021 bereikten deze EU-instellingen overeenstemming over het conditionaliteitsbeginsel, dat inhoudt dat lobbyisten zich in het register moeten inschrijven om bepaalde activiteiten te mogen ontplooien.

Het interinstitutioneel akkoord van 2021 komt in grote lijnen overeen met de internationale beginselen voor transparantie en integriteit bij het lobbyen. Het bevat echter geen minimumvereisten voor de uitvoering ervan en laat de instellingen grotendeels vrij in hoe zij het toepassen. Zo kunnen de instellingen zelf bepalen voor welke lobbyactiviteiten inschrijving verplicht is of hoe lobbyisten contact mogen leggen met leden en personeel van de instellingen. Lobbyisten hoeven zich namelijk alleen voor bepaalde bijeenkomsten en activiteiten in het register in te schrijven, bijvoorbeeld voor deelname aan hoorzittingen of deskundigengroepen. Tegelijkertijd beschikken de instellingen over weinig maatregelen om ervoor te zorgen dat lobbyisten de inschrijvings- en informatievereisten naleven. Tussen 2019 en 2022 werden jaarlijks gemiddeld bijna duizend lobbyisten om administratieve redenen uit het register geschrapt. Daarentegen werden slechts zes lobbyisten uit het register geschrapt naar aanleiding van onderzoeken.

De auditors van de ERK bekritiseren in verslag 05/2024 het feit dat lobbyisten zich alleen moeten inschrijven voor bijeenkomsten met het hoogstgeplaatste personeel, en dat alleen verslag wordt uitgebracht over vooraf geplande bijeenkomsten. Over spontane bijeenkomsten, e-mailuitwisselingen en ongeplande telefoongesprekken hoeft geen officieel verslag te worden uitgebracht. Ook hoeven lobbyisten zich niet in het register in te schrijven voor bijeenkomsten met personeel onder het niveau van directeur-generaal (dat wil zeggen: de meeste personeelsleden). De instellingen ondernemen stappen om de transparantie te vergroten en inschrijving aan te moedigen. Bijgevolg wordt er meer informatie over bijeenkomsten en activiteiten met ingeschreven lobbyisten gepubliceerd, al gebeurt dit niet systematisch. Bovendien moeten de controles van de door lobbyisten geregistreerde gegevens verder worden verbeterd. Dit is vooral belangrijk omdat het risico bestaat dat door derden gefinancierde ngo’s hun financieringsbronnen niet bekendmaken door te beweren dat zij alleen hun eigen belangen of de collectieve belangen van hun leden vertegenwoordigen. Dit is het geval bij een derde van de ingeschreven ngo’s. Tot slot bevat de website van het register volgens het ERK verslag onvoldoende informatie over belangrijke aspecten van lobbyactiviteiten om publieke toetsing mogelijk te maken, en moet deze gebruiksvriendelijker worden gemaakt.

Achtergrond

Sinds de oprichting van het transparantieregister van de EU is het aantal ingeschreven lobbyisten aanzienlijk toegenomen: van ongeveer 5 500 (2012) tot  12 500 (2024). Inschrijving in het register is vrijwillig. Daarnaast is het register gebaseerd op het interinstitutioneel akkoord, dat geen afdwingbaar wetgevingsbesluit is. Dit betekent dat het geen aanleiding kan geven tot sancties, zoals wel het geval is bij sommige lobbyregelingen in EU-landen die van toepassing zijn op een grotere groep werknemers.

In december 2022 werden beschuldigingen geuit dat Qatar leden van het Europees Parlement onrechtmatig had beïnvloed of had omgekocht om doelstellingen van zijn buitenlands beleid te bereiken (“Qatargate”). Het Europees Parlement heeft sindsdien verschillende besluiten genomen over de manier waarop het register wordt uitgevoerd. Hoewel de controle vóór de vaststelling van deze besluiten begon en gericht was op de periode 2019-2022, werd er wel rekening gehouden met deze besluiten. De Europese Ombudsman constateerde onlangs wanbeheer door het secretariaat van het register — dat gemeenschappelijk is voor de drie instellingen — omdat het geen zinvolle onderzoeken uitvoerde.