Neushoornvogels, toekans en toerako’s. Voor velen prachtige, bontgekleurde vogelsoorten, voor anderen keiharde handelswaar. In tegenstelling tot de echte vogelliefhebber, zien illegale handelaren vooral veel geld in de beestjes en omzeilen de regelgeving gewiekst. Vogelhandelaren vangen vogels in het wild en smokkelen de dieren Europa in of maken deals met dierentuinen. Met alle risico’s van dien. “Soorten worden bedreigd en vogels kunnen allerlei ziektes meebrengen”, aldus de zaaksofficieren van het Functioneel Parket.

Op 17 januari 2011 treft de douane bij de grens van Hongarije een auto vol met vogels aan. Beschermde vogels, de papieren zijn niet in orde. “Zo is de zaak begonnen. De melding is doorgegeven aan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). In het voorjaar van 2011 hebben wij een strafrechtelijk onderzoek gestart”, aldus een van de zaaksofficieren. De zaak wordt al snel groter en groter. Het onderzoeksteam ontdekt een aantal smokkelroutes die de verdachten gebruiken om waardevolle vogels het land binnen te krijgen en te verhandelen. Vogels met een prijskaartje variërend van 4000 euro tot 20.000 euro per stuk zijn geen zeldzaamheid in die business. En dan te bedenken dat de dieren in Tanzania in het wild worden gevangen voor amper een kwartje.

Vogelziektes

In dit type onderzoek spelen een aantal grote belangen. Allereerst is de bescherming van soorten een groot goed. Het internationale CITES-verdrag is opgericht om wereldwijd de illegale dierenhandel tegen te gaan en zo plant- en diersoorten te beschermen. Ook spelen zogeheten veterinaire belangen - volksgezondheid en handelsbelangen- een belangrijke rol. Sinds 2007 mag geen enkele vogel van buiten Europa meer binnenkomen. Die regel is bedacht om verspreiding van ernstige vogelziektes zoals de vogelgriep tegen te gaan. Daarnaast kent dit soort illegale handel veel ondermijnende aspecten. Om in uitheemse dieren te kunnen handelen, vervalsen de handelaren allerlei documenten, zoals voor de export. Daarbij maken de verdachten zich vaak schuldig aan witwassen en deelname aan een criminele organisatie: de lucratieve dierenhandel is wereldwijd georganiseerd. Dan is er nog het belang van dierenwelzijn, iets waar het Functioneel Parket zich ook voor inzet. Veel dieren overleven de smokkelroutes niet, de beestjes zitten niet zelden geplet tussen de handbagage.

De officieren laten weten dat vooral het CITES-verdrag en de veterinaire regelgeving zeer complex zijn. Zelfs voor ervaren milieuofficieren is de materie nauwelijks leesbaar. “Juist daardoor zijn de wetten lastig te handhaven. De handelaren die toch gewoon in vogels willen handelen, bedenken allerlei listige smokkelroutes. In deze zaak hebben we een drietal bloot gelegd. Dat heeft internationaal overigens veel teweeg gebracht. Vooral de risico’s van illegale vogelhandel op de volksgezondheid hebben de gemoederen hoog doen oplopen.”

Vijf-vogelregeling

Een sprekend voorbeeld van zo’n smokkelroute is de ‘vijf-vogelregeling’. Om de risico’s voor de volksgezondheid zo goed klein mogelijk te houden, mogen vogels Europa dus niet in. Er zijn echter een tweetal uitzonderingen. “Dierentuinen mogen onderling dieren uitwisselen. En mensen die ooit geëmigreerd zijn naar het buitenland en toch terugkeren naar Nederland mogen hun huisdieren weer mee terug nemen. Waaronder maximaal vijf vogels”, leggen de officieren uit. De hoofdverdachte uit dit onderzoek neemt bestellingen op van exclusieve vogels die mensen willen hebben. Vaak kenners en verzamelaars. Het is wel legaal om in gekweekte vogels te handelen, mits alles goed geadministreerd wordt. Maar de realiteit is dat de vogelhandel bol staat van de fraudeurs. “De hoofdverdachte misbruikt de ‘vijf-vogelregeling’. Hij stuurt stagiaires naar Tanzania en Dubai om daar ieder vijf vogels op te laten halen die ze zogenaamd voor de eigenaren mee terugnemen naar Nederland. Zo komen de meest exotische soorten Europa in voor de commerciële handel. De verdachten zijn steeds op zoek naar de mazen van de wet, het is de complexe wetgeving die die ruimte biedt”, aldus de officieren.

Het onderzoeksteam heeft anderhalf jaar de telefoongesprekken afgeluisterd van de hoofdverdachte. De handelaren blijken de dieren via het vliegveld van Frankfurt het land in te krijgen. Dat is een bewuste keuze: Schiphol controleert in tegenstelling tot Frankfurt streng op CITES-en veterinaire regelgeving, weten de officieren. “Nadat wij daar melding van hebben gemaakt, zijn de autoriteiten in Frankfurt wakker geschrokken. Vooral het risico op vogelziektes heeft hen op scherp gezet. Sindsdien is er veel veranderd op het vliegveld. We hebben de verdachten zelfs over de telefoontap horen zeggen dat de luchthaven niet meer aantrekkelijk is.”

Een andere smokkelroute die het onderzoeksteam ziet is een vrij ouderwetse: duizenden kleine vogels uit het wild worden massaal met de auto over de bergen geïmporteerd via de route Turkije en Bulgarije. “Die hoofverdachte koopt de diertjes in voor een paar kwartjes en verkoopt ze voor een paar euro tot maximaal een paar honderd euro”, zegt de zaaksofficier. Bij de doorzoeking van de loods van de hoofdverdachte treft de politie ook veel vogels aan, daarbij heeft het onderzoeksteam een tapgesprek in handen waaruit blijkt dat de beestjes uit het wild komen. De rechtbank heeft dat feit slechts van een aantal vogels bewezen verklaard, maar de officier is ervan overtuigd dat overige vogels qua soorten en aantallen wel uit het wild móeten komen en is in hoger beroep gegaan.

Dierentuinen

Een derde, zeer sluwe methode om de kostbare dieren het land in te smokkelen is de ‘dierentuinroute’. Op papier gaan de vogels van buiten Europa naar een dierentuin in Europa. Tijdens het onderzoek blijkt echter dat een dierentuin in Bulgarije onder één hoedje speelt met handelaren. Op papier zijn de dieren naar de dierentuin gegaan, maar feitelijk zijn ze vrijwel meteen commercieel verhandeld.

De hoofdverdachte zit al lang in de vogelhandel, die de laatste jaren veel strengere regels heeft gekregen. De vraag naar uitheemse vogels is niet weg, maar de aanbodzijde wordt wel hard aangepakt. Juist daardoor stijgen de prijzen en wordt de handel nog aantrekkelijker. Zo hebben twee verdachten uit het onderzoek geïnvesteerd in een farm in Dubai. Veel van de vogelhandel is via die farm gegaan. In Dubai doen ze op de luchthaven niet moeilijk over dierenhandel. “Extreem vermogende mensen bijvoorbeeld willen graag een exclusieve vogel in de tuin. Die wordt dan in het wild gevangen en voor 20.000 euro per stuk verkocht”, aldus de officier. Hij raadt aan om naast de aanbodzijde, juist kritisch naar de vraagzijde te kijken. “In het Oosten bijvoorbeeld sterven nog steeds veel dieren voor de productie van traditionele medicijnen. Het is belangrijk om daar het bewustzijn aan te wakkeren dat traditionele Chinese medicijnen op basis van elders gedode dieren niet meer zou moeten kunnen. Alternatieven voorhouden en goede voorlichting kunnen denk ik het verschil maken.”

Otters

In november 2012 heeft de actiedag in het onderzoek plaatsgevonden. Rechercheurs stuiten tijdens de doorzoeking van een grote loods op allerlei dieren, opgeborgen in benauwde kooien. Otters, eenden, schildpadden en talloze vogels. De politie neemt die dag veel vogels van de Nederlandse hoofdverdachte in beslag. “Ook hebben we veel administratie meegenomen. Daar hebben we nog twee jaar op door gerechercheerd. Tot de eerste zittingsdag van de zaak in november 2014”, zeggen de zaaksofficieren. Het witwassen is volgens hen lastig te bewijzen. In deze handel wordt veel cash betaald, daarnaast hebben de verdachten buitenlandse farms in Tanzania en Dubai. Het is daarom ingewikkeld om de legale en illegale geldstromen te ontvlechten. In die buitenlanden zijn helaas geen doorzoekingen geweest, de autoriteiten hebben daar niet aan willen meewerken.

In mei 2015 is de zaak inhoudelijk behandeld. De officieren hebben tegen de hoofdverdachte een gevangenisstraf van 24 maanden geëist voor de deelname aan een criminele organisatie, valsheid in geschrifte en strafbare feiten die vallen onder de CITES-wetgeving en de handel in levende dieren en dierenwelzijn. De rechtbank legt in haar vonnis vijftien maanden celstraf op, waarvan vijf voorwaardelijk. De medeverdachten krijgen werkstraffen. De officieren hebben ook om een voorwaardelijk beroepsverbod voor de hoofdverdachte gevraagd. Tot hun grote tevredenheid is dat ook opgelegd door de rechtbank. “Voor dit type zaken, die complex en nog in ontwikkeling zijn, is dit een mooi eerste vonnis.”

De zaak wordt november 2016 behandeld bij het Hof in Arnhem.

Bron: OM