Nederlands anti-corruptiebeleid: een stand van zaken

De vaste commissie voor Justitie en Veiligheid heeft recent een aantal vragen voorgelegd aan de Minister van Justitie en Veiligheid inzake het Jaarverslag Ministerie van Justitie en Veiligheid 2019. Daarbij is onder meer gevraagd naar het anti-corruptiebeleid van het Ministerie van JenV de afgelopen vijf jaren.

Investeringen

Het beleid was er de afgelopen jaren op gericht om de strafrechtelijke aanpak van corruptie te intensiveren.

Er wordt sinds 2016 jaarlijks 20 miljoen euro extra geïnvesteerd in de FIOD en het OM voor de bestrijding van witwassen en corruptie. Deze investering maakte mogelijk dat in september 2016 een anti-corruptie centrum (ACC) bij de FIOD opgericht is, en in 2017 een themateam corruptie bij het OM in het leven is geroepen gericht op buitenlandse en niet ambtelijke omkoping.

Verder is het besluit «themaverwerking ambtelijke omkoping en mensenhandel» per 1 januari 2020 in werking getreden. Het besluit strekt er onder andere toe politiegegevens over ambtelijke omkoping te kunnen verwerken in een zogenoemd themaregister. Zachte (opsporings)informatie kan met de komst van het themaregister worden bewaard en opgeslagen en later worden gebruikt in een opsporingsonderzoek of aanleiding geven tot een nieuw op te starten onderzoek.

Daarnaast is de Wet verruiming mogelijkheden bestrijding financieel-economische criminaliteit op 1 januari 2015 in werking getreden. Deze wet heeft niet alleen gezorgd voor een verruiming en uitbreiding van een aantal financieel-economische strafbaarstellingen (bijvoorbeeld voor niet-ambtelijke corruptie), maar ook voor een verzwaring van geldende strafmaat. Zo wordt omkoping van ambtenaren met deze nieuwe wet bestraft met een maximale gevangenisstraf van zes jaar. Ook de strafmaat voor corruptie in de private sector is omhoog gegaan van twee naar vier jaar.

Tot slot wordt er sinds 2010 een structureel bedrag van jaarlijks 300.000 euro beschikbaar gesteld specifiek bestemd voor onderzoeken door de Rijksrecherche op de BES-eilanden. Voor de jaren 2020, 2021 en 2022 wordt er eenmalig een extra bedrag van 303.000 euro beschikbaar gesteld voor de inzet van twee (permanente) rijksrechercheurs op de BES-eilanden. Doel hiervan is een beter gepositioneerde Rijksrecherche op de BES-eilanden.

Effect van het gevoerde anti-corruptiebeleid

In de afgelopen jaren is de strafrechtelijke aanpak van corruptie op diverse manieren geïntensiveerd. Als gevolg van deze investeringen lopen er momenteel bij de FIOD en het Functioneel en het Landelijk Parket enkele tientallen onderzoeken op het gebied van niet-ambtelijke en buitenlandse ambtelijke corruptie. Met name die laatste onderzoeken zijn internationale en daarmee complexe langlopende onderzoeken. Het effect van het themaregister is in dit stadium nog niet te meten aangezien dit register pas sinds 1 januari 2020 van kracht is. Echter, de verwachting is dat het benutten van politiegegevens moet leiden tot versterking van de opsporing en vervolging van het (ernstige en ondermijnende) misdrijf ambtelijke omkoping. Ook is de verwachting dat de extra financiële middelen voor de inzet van twee permanente rijksrechercheurs op de BES-eilanden in de jaren 2020, 2021 en 20202 het aantal onderzoeken zal doen oplopen, en het ten goede komt aan de kwaliteit van de onderzoeken en samenwerking aldaar.

Aantal onderzoeken

Zoals onderstaande tabel laat zien zijn er in 2017 60 corruptiezaken ingestroomd, zijn er 10 zaken afgedaan met een transactie of een strafbeschikking en is er in 42 zaken gedagvaard. In het jaar 2018 zijn er 79 zaken ingestroomd, zijn er 5 zaken met een transactie of strafbeschikking afgedaan en is er in 58 zaken gedagvaard. In 2019 zijn er 51 zaken ingestroomd, zijn er 14 afgedaan met een transactie of een strafbeschikking en is er in 35 zaken gedagvaard.

Corrupte havenmedewerkers

Corruptie in de haven heeft nadrukkelijk de aandacht van de Minister van Justitie en Veiligheid.

Het verkrijgen van een betrouwbaar inzicht in wat er zich in de haven afspeelt op het terrein van ondermijning en dus van integriteit, weerbaarheid en corruptie is van groot belang. Om die reden heeft het Ministerie van Justitie en Veiligheid eind 2017 een bijdrage verstrekt aan de gemeente Rotterdam van € 100.000 voor de totstandkoming van het onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam naar de aard en aanpak van drugscriminaliteit in de haven van Rotterdam. In mei 2019 is het eindrapport «Drugscriminaliteit in de Rotterdamse haven: aard en aanpak van het fenomeen» overhandigd aan de opdrachtgevers (de driehoek plus Douane). Het volledige rapport en de publiekversie zijn openbaar.

De conclusies uit het rapport zijn onderstreept door burgemeester Aboutaleb. De gemeente, de politie, het OM en de Douane hebben aangegeven de aanbevelingen uit het rapport ter harte te nemen en deze om te zetten naar een uitvoeringsagenda met concrete acties.

Deze uitvoeringsagenda sluit aan bij de programmatische aanpak Integere Haven, die vanuit de driehoek- Plus vanaf eind 2012 is ingezet. Ook het Havenbedrijf en Deltalinqs (bedrijfsleven) zijn aangesloten bij het programma. Het doel van het programma is het tegengaan van (ondermijnende) criminaliteit en onveiligheid in de haven én het bevorderen van integriteit.

Er liepen in 2019 meerdere strafzaken in verband met corruptie in de haven. Echter, «havenmedewerker» is geen registratiekenmerk binnen de systemen van het OM. Om die reden kunnen er dan ook geen cijfers gegeven worden met betrekking tot het aantal veroordelingen en onderzoeken in 2019 die zien op van corruptie verdachte havenmedewerkers.