OM en politie: ransomware ‘ongekende uitdaging’

In het deze week verschenen Cyber Security Beeld Nederland (CSBN) is dit jaar een apart hoofdstuk gewijd aan ransomware en het complexe ondergrondse criminele ecosysteem daaromheen.

"De schade van ransomware is nu al groot: de schattingen lopen uiteen van miljoenen tot miljarden, maar als alleen al 46 procent van het MKB in Nederland aangeeft ermee te maken te hebben gehad, dan staan we voor een ongekende uitdaging”, aldus hoofdofficier Michiel Zwinkels, binnen het OM portefeuillehouder cybercrime. "

En hoewel het CSBN beschrijft dat er in Nederland tot nu nog geen aanval op een vitaal proces heeft plaatsgevonden, betekent dat niet dat er géén cruciale processen zijn verstoord."

"We hebben al aanvallen op universiteiten, ziekenhuizen, bedrijven en gemeenten gezien", zegt Theo van der Plas, programmadirecteur cybercrime bij de politie.

"Een aanval als op de Hof van Twente waarbij de dienstverlening van de gemeente geheel stil kwam te liggen, is natuurlijk verschrikkelijk. We zien als politie en OM dat (lagere) overheden er enorm van geschrokken zijn. Ze bevragen ons ook: wat moeten we doen, met wie moeten we in zee."

Cybercrime as a service

Opsporingsinstanties zien in de ransomwareketen steeds meer geprofessionaliseerde spelers: de bouwers van de software, degenen die het plaatsen, degenen die het weghalen, zij die het slachtoffer klemzetten. Cryptovaluta spelen daarbij een grote rol in het ontvangen van losgeld door criminelen. Zoals politie en OM al veel eerder constateerden: ‘cybercrime as a service’ floreert, alles is te koop of te huur, vrijwel altijd zit er een sterk internationale component aan. Maar het is zeker niet zo dat het geen zin heeft onderzoek te doen.

Taskforce Ransomware

"We zetten in op opsporing en vervolging en het afpakken van het wederrechtelijke voordeel", zegt hoofdofficier Zwinkels. "En misschien komen we niet altijd onmiddellijk bij een dader uit maar onze bevindingen helpen andere opsporingsinstanties vaak verder."

Politiechef Van der Plas legt uit dat door de politie nog vaak losse ransomware-onderzoeken worden gestart. "Dat is deels logisch, je hebt immers een aangifte waar je iets mee moet. Maar om de opsporingscapaciteit slimmer te benutten en beter de strijd aan te gaan met de criminelen, focussen we sinds kort vanuit de taskforce Ransomware samen met de cybercrimeteams en het Team High Tech Crime op kansrijke actielijnen."

Deze strategie komt er in het kort op neer dat politie en OM gegevens uit onderzoeken nationaal en internationaal delen. Servers waarop foute software draait, neerhalen, malafide hostingbedrijven aanpakken, facilitators oppakken, slachtoffers gratis reparatiesoftware aanbieden, cryptovaluta traceren en hackers een andere kans bieden. 

Daarnaast hamert Van der Plas op publiek-private-samenwerking: "Er zit kennis bij ons, er zit kennis bij bedrijven, dat moeten we kunnen delen, op de juiste manier", zo zegt hij. En wanneer een hack heeft plaatsgevonden en losgeld wordt gevraagd, kunnen gespecialiseerde bedrijven helpen het probleem op te lossen. Er zijn bedrijven die weten wat de politie nodig heeft voor het onderzoek.

Volgens Zwinkels is het in de aanpak van ransomware daarnaast cruciaal dat de slachtoffers een aanval wel melden of aangifte doen. "We moeten wel weten wat er speelt, wij kunnen nieuwe werkwijzen onderkennen. Ook al is een bedrijf niet meteen geholpen: een ander is dat met gegevens uit het onderzoek misschien wel. Bovendien kunnen we die meldingen gebruiken of maatregelen te treffen die een aanval voorkómen", aldus Zwinkels. 

Op dit moment werken politie en OM aan een landelijk punt waar alle meldingen terecht komen. Zwinkels: "Dat maakt het mogelijk dwarsverbanden te leggen, en deze vorm van cybercrime gerichter aan te pakken."

Digitale veiligheid vergroten

De Cyber Security Raad heeft becijferd dat er 330 miljoen euro nodig is voor de handhaving, en bijna 900 miljoen om de digitale veiligheid over de hele linie te waarborgen en te vergroten. De CSR wees er ook op dat de rol van de gehele strafrechtketen onontbeerlijk is bij cybercrimebestrijding. "Dat we technisch heel goed zijn, hebben we al vaak laten zien", aldus politiechef Theo van der Plas. Maar dat er langdurige investeringen en samenwerkingsmogelijkheden moeten komen, is duidelijk.

Bron: OM