De Afdeling advisering van de Raad van State heeft advies uitgebracht over het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet financiering politieke partijen (Wfpp) in verband met de evaluatie van deze wet. Het wetsvoorstel is op 3 december 2020 bij de Tweede Kamer ingediend. Daarmee is ook het advies van de Afdeling advisering openbaar geworden.

Inhoud van het wetsvoorstel

Het wetsvoorstel wil de transparantie van giften aan politieke partijen op een aantal punten vergroten. Giften van buiten de Europese Unie (EU) en de Europese Economische Ruimte (EU/EER) aan Nederlandse politieke partijen en hun neveninstellingen worden verboden. Daarnaast wordt de drempel voor openbaarmaking van € 4500 per jaar afgeschaft voor giften uit andere lidstaten van de EU en EER, zodat alle giften uit deze landen openbaar worden. De subsidie aan politieke partijen wordt in het wetsvoorstel verhoogd.

Nut en noodzaak

Maatregelen om partijfinanciering te reguleren en te beperken kunnen toelaatbaar, nuttig en noodzakelijk zijn om het goed functioneren van het democratisch proces te waarborgen. Europese regels en beginselen bieden daar ook ruimte voor. De Afdeling advisering wijst er wel op dat politieke partijen in de afgelopen jaren maar enkele substantiële giften uit het buitenland hebben ontvangen. De regering moet daarom nog wel beter motiveren waarom een verbod van giften van buiten de EU en EER nodig is en waarom in dat verband niet kan worden volstaan met de binnen de EU en EER geldende transparantieregels.

Handhaafbaarheid

Ontwijking van het verbod van buitenlandse financiering, bijvoorbeeld via het inzetten van een Nederlandse gever als tussenpersoon, is min of meer onvermijdelijk. De transparantiemaatregelen die in het wetsvoorstel zijn opgenomen, kunnen het risico van ontwijking wel beperken. Dat neemt niet weg dat de handhaafbaarheid van het verbod zoveel mogelijk moet worden gewaarborgd. Een maximering van alle giften zou het ontwijken van het verbod tegen kunnen gaan. Daarnaast valt op dat het wetsvoorstel geen regels kent voor giften aan lokale afdelingen van politieke partijen, zodat deze route zou kunnen worden misbruikt om vanuit derde landen indirect giften te doen aan een landelijke partij.

Grondrechten

Het beschermen van het nationale democratische proces tegen onwenselijke beïnvloeding vanuit het buitenland wordt zowel op nationaal als op Europees niveau gezien als een legitiem doel om een verbod op partijfinanciering vanuit het buitenland te rechtvaardigen. Ook al wordt daardoor een inbreuk gemaakt op de vrijheid van vereniging. Juist vanwege de bijzondere positie van politieke partijen in het democratische bestel, kunnen daarop toegespitste specifieke beperkingen van de vrijheid van vereniging toelaatbaar zijn. Het wetsvoorstel zorgt voor een aanzienlijke uitbreiding van de registratie en openbaarmaking van persoonsgegevens van donateurs, waarbij aan het bewaren van deze gegevens door de minister geen tijdslimiet is gesteld. Het advies is om beter uit te leggen of de inbreuk die daarmee gemaakt wordt op de privacy proportioneel is, en het wetsvoorstel eventueel aan te passen.

Vrij verkeer van kapitaal

Een verbod op financiering van politieke partijen door gevers uit derde landen beperkt het vrije verkeer van kapitaal; dat geldt ook voor de voorgestelde volledige transparantie van giften uit andere lidstaten van de EU en EER. Zo’n beperking kan gerechtvaardigd zijn, maar daarvoor geldt een aantal belangrijke voorwaarden. In de toelichting wordt nog onvoldoende uitgelegd dat aan deze voorwaarden is voldaan.

Lees hier de volledige tekst van het advies van de Afdeling advisering en het nader rapport (de reactie) van de ministers.