Het oude zelfbeeld van Nederland als ‘braafste jongetje’ van Europa in de strijd tegen corruptie begint te verschuiven. Dat blijkt uit de Global Corruption Barometer (GCB) EU van Transparency International.

Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland: “

Je ziet dat het zelfbeeld van Nederland met betrekking tot corruptie begint te kantelen. Omdat we hier geen steekpenningen betalen voor je rijbewijs, betekent dat nog niet dat alles goed op orde is. Dat ruim 40% van de Nederlanders vindt dat de overheid gestuurd wordt door een klein aantal private belangen is zorgwekkend. Daarnaast heeft 23% van de Nederlanders weleens persoonlijke contacten ingezet voor toegang tot een publieke dienst en denkt 34% van de Nederlanders dat je niet veilig een misstand kan melden. Gelukkig is 74% van de Nederlanders het met ons eens dat gewone mensen een verschil kunnen maken in de strijd tegen corruptie. Dit is ook van belang om georganiseerde criminaliteit effectief aan te kunnen pakken en voor de veiligheid van Nederland.”

Europa: de perceptie van corruptie vanuit Europese burgers

De Global Corruption Barometer (GCB) EU komt eens in de vijf jaar uit en meet hoe Europese burgers aankijken tegen corruptie in Europa en in eigen land. Voor de nieuwe GCB werden van oktober 2020 tot december 2020 in totaal 40.600 burgers uit 27 Europese landen geïnterviewd. Een grote meerderheid van de Europeanen ziet een stagnatie dan wel verslechtering van het corruptieniveau, blijkt uit het onderzoek. 32% van de respondenten denkt dat corruptie in het afgelopen jaar is toegenomen, 44% dat dit hetzelfde is gebleven en 16% dat dit is gedaald. Met name in Oost-Europese landen waaronder Bulgarije, Hongarije, Roemenië en Slovenië zien burgers een toename van corruptie.

Europese burgers constateren verder nauwe banden tussen het bedrijfsleven en de politiek. Meer dan de helft van de respondenten (52%) verwacht dat bedrijven regelmatig steekpenningen betalen, of persoonlijke connecties gebruiken voor het verkrijgen van opdrachten. Bovendien denkt 53% van de geïnterviewden dat de nationale overheid wordt gestuurd door private belangen. Ook het aantal burgers dat zelf corruptie ervaart, is hoog. Maar liefst drie op de tien geïnterviewden heeft hierzelf mee te maken gehad, of kent iemand met een ervaring. Ervaringen met sextortion (7%) en het betalen van steekpenningen (7%) zijn relatief beperkt. Bovendien komen deze vooral voor in een klein aantal landen waaronder Roemenië en Bulgarije. Echter, de vraag over het gebruik van persoonlijke connecties laat een heel ander beeld zien. Meer dan een kwart van alle respondenten (28%) zegt dit soort contacten in het afgelopen jaar te hebben ingezet voor het verkrijgen van toegang tot een publieke dienst, zoals medische zorg of het verkrijgen van een vergunning.

Nederland: persoonlijke connecties voor toegang tot onderwijs

Voor de Nederlandse resultaten werden gesprekken gevoerd met 1200 burgers. Hierbij valt op dat ruim een derde (36%) van de geïnterviewden denkt dat het corruptieniveau in Nederland in de afgelopen twaalf maanden is gestegen. Iets minder dan de helft (47%) denkt dat dit niveau gelijk is gebleven, 9% dat dit is gedaald en 8% weet het niet. Scandinavische en Baltische landen als Finland, Estland, Letland en Litouwen scoren hier allemaal onder de 25%. Een opvallende uitkomst is daarnaast dat maar liefst 42% van de Nederlandse respondenten vindt dat de nationale overheid wordt geregeerd door een klein aantal private belangen. Opnieuw zijn percentages van Scandinavische landen een stuk lager. Voor Finland, Denemarken en Zweden zijn deze respectievelijk 28%, 25% en 20%.

Zorgelijk is verder dat persoonlijke connecties ook in Nederland belangrijk blijken bij gebruik van publieke voorzieningen. Bijna een kwart (23%) van de Nederlandse respondenten zegt in de afgelopen twaalf maanden persoonlijke contacten te hebben ingezet voor toegang tot een publieke dienst. Op deze manier konden zij bijvoorbeeld beter of sneller worden geholpen dan personen zonder deze contacten. “Deze uitkomst is heel ernstig”, zegt Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland (TI-NL). “Het gebruik van persoonlijke contacten voor bijvoorbeeld toelating tot een populaire school, of voorrang bij een medische operatie, creëert ongelijkheid en draagt bij aan een beeld van een elite die meer kansen heeft dan anderen.”

De GCB EU onderstreept ook dat een betere klokkenluidersbescherming in Nederland hard nodig is. Ruim de helft van de geïnterviewde Nederlanders (59%) zegt dat corruptie zonder angst voor repercussies kan worden gemeld. Maar nog steeds ruim een derde (34%) is van mening dat dit niet het geval is. Wél positief is dat een grote meerderheid van de Nederlandse respondenten denkt dat gewone mensen een verschil kunnen maken in de strijd tegen corruptie. Maar liefst 74% van de geïnterviewden is het hiermee eens. “Dat biedt perspectief”, vindt TI-NL directeur Van der Laan. “Inzet van alle Nederlanders is nodig om corrupte praktijken een halt toe te roepen. Het melden van een misstand vergt vaak wel wat moed, maar het is essentieel voor het beschermen van onze rechtstaat en democratie.”

Opvallende bevindingen over Nederland in GCB 2021

Bedrijven (23%) en banken (21%) worden gezien als corrupter dan de politiek (6%), politie (5%) of de rechterlijke macht (5%);
Persoonlijke connecties werden het meeste ingezet bij toegang tot scholen (23%) en gezondheid (18%);
Ruim één derde (31%) van de Nederlanders is niet tevreden over de aanpak van corruptie door de overheid;
Slechts minder dan de helft van de Nederlanders (46%) denkt dat hun mening mee wordt genomen als de overheid beslissingen neemt.

Bekijk hier het gehele GCB-rapport.