Het Openbaar Ministerie verdenkt een groeiend aantal bedrijven en personen ervan dat zij de Rusland-sancties omzeilen. In het eerste jaar dat de sancties bestaan, zijn 45 strafrechtelijke onderzoeken opgestart.

Eind 2022 stond de teller nog op 27 onderzoeken. "Het is te verwachten dat het omzeilen van de sancties toeneemt naarmate de sancties langer duren", zegt persofficier van justitie Els Martens.

Sinds de Russische invasie in Oekraïne, ruim een jaar geleden, heeft de Europese Unie omvangrijke pakketten met sancties tegen Rusland en Belarus opgelegd. De sancties bestaan onder meer uit reisverboden, het bevriezen van financiële tegoeden en import- en exportrestricties. De EU wil daarmee maximale druk uitoefenen op Rusland om de agressie in Oekraïne te beëindigen.

Microchips en drones

De 45 strafrechtelijke onderzoeken die nu lopen, hebben in 29 gevallen te maken met overtreden van de invoer- en uitvoersancties. De andere onderzoeken gaan over het overtreden van financiële sancties.

Voor zover bekend heeft één strafrechtelijk onderzoek inmiddels geleid tot een concrete rechtszaak: Dmitri K. wordt ervan verdacht dat hij microchips en mogelijk ook drones via onder meer Kazachstan naar Rusland heeft geëxporteerd. De zaak is nog niet inhoudelijk behandeld.

Lading 357 keer stopgezet

De Nederlandse douane houdt sinds de inval van Rusland in Oekraïne toezicht op de nieuwe regels voor transport van goederen uit en naar Rusland en Belarus.

Een douane-inventarisatie van het eerste sanctiejaar is in handen van RTL Nieuws. Daaruit blijkt dat in een jaar tijd meer dan honderdduizend controles zijn uitgevoerd. 357 keer werd een lading stopgezet voor extra controle. De douane geeft aan dat het gaat om luxegoederen zoals sportkleding, maar ook werden militaire goederen of helikopteronderdelen aangetroffen.

Aantal uitgevoerde sanctiecontroles na één jaar oorlog

De douane controleerde het afgelopen jaar naast de zendingen vanuit en naar Rusland en Belarus ook zendingen naar uitwijklanden. Dit zijn landen in de omgeving van Rusland die gebruikt worden om de sancties te omzeilen.

Vracht- en koerierszendingen naar Rusland en Belarus: 34.203
Vracht- en koerierszendingen vanuit Rusland en Belarus: 3.426
Post van of naar Rusland en Belarus: 21.280
Zendingen naar uitwijklanden: 11.879
Doorvoer (via Nederland): 47.964

Sancties omzeilen via uitwijklanden

De export vanuit EU-landen naar Rusland is sinds de sancties flink gekelderd. Maar de export naar landen in de buurt van Rusland neemt juist toe. Ook de export vanuit die landen naar Rusland groeit. Dit kan erop duiden dat de sanctieregels worden omzeild.

Een voorbeeld is de export naar Kirgizië. Uit de handelscijfers van de Verenigde Naties (Comtrade) blijkt dat tussen maart en november 2022 de exportwaarde vanuit Nederland met 142 procent is toegenomen vergeleken met dezelfde periode een jaar eerder. De exportwaarde vanuit Kirgizië naar Rusland steeg die periode met 233 procent.

Op de kaart hieronder is te zien hoe de exportwaarde vanuit Nederland het afgelopen jaar is veranderd. Ook is te zien hoe de exportwaarde vanuit de buurlanden naar Rusland is toegenomen.

Exportwaarde naar en vanuit uitwijklanden

Ook de douane ziet dat door de sancties de handel met de omliggende landen stijgt. "De verklaring daarvan is dat partijen nieuwe markten aanboren. Tegelijkertijd zijn we er ook zeer alert op of dat ook niet gebeurt om goederen via de achterdeur Rusland binnen te krijgen", zegt Peter van Buijtenen, regiodirecteur Douane Rotterdam Haven. Daarom heeft de douane de controlestrategie aangepast. "Dat betekent dat wij daar ook meer controles instellen dan dat we voorheen deden."

Overtredingen lastig aan te tonen

Voor de Nederlandse opsporingsdiensten is het lastig om deze schijnconstructies bloot te leggen. Persofficier Martens: "Het is ingewikkeld om te bewijzen dat goederen voor Rusland bestemd zijn, als op de vrachtbonnen staat dat ze naar een ander land gaan. Dan moeten we aantonen dat het eigenlijk een schijnconstructie is. En dat die spullen uiteindelijk wel degelijk voor Rusland bestemd zijn. Het is complex om dat uit te zoeken."

Het OM zegt dat handhaving van groot belang is. Martens: "Het primaire doel van de sanctiewetgeving is het stoppen van de oorlog in Oekraïne. Elk bedrijf dat deze sanctiewetgeving omzeilt, draagt bij aan het langer voortduren van de oorlog."

Op het omzeilen van de sanctiewetgeving staat een gevangenisstraf van maximaal zes jaar, een taakstraf of een geldboete van maximaal 90.000 euro. Om de Russische bevolking geen schade te berokkenen, staan producten die hoofdzakelijk bestemd zijn voor consumptie niet op de sanctielijst, net als gezondheids-, farmaceutische en landbouwproducten en levensmiddelen.