Het stelsel van handhaving en toezicht op milieugebied in Nederland werkt niet. “Er ontstaat schade aan de leefomgeving, economische schade en bestuurlijke schade.” Dat concludeert de commissie Van Aartsen die in opdracht van staatssecretaris Van Veldhoven het hele systeem onder de loep nam. Het rapport “Om de leefomgeving; omgevingsdiensten als gangmaker voor het bestuur” verschijnt 13 jaar na het advies van de commissie Mans die in 2008 al tot dezelfde conclusie kwam.

Het gaat niet goed met het VTH-stelsel, oordeelt de commissie. Nederland telt 29 omgevingsdiensten die vergunningen behandelen en er op toe moeten zien dat bedrijven de milieuregels naleven en zo nodig handhaven. Die zijn van groot belang om milieuschade te voorkomen. Maar het gaat regelmatig mis.

De commissie is van oordeel dat het stelsel nog steeds wordt gekenmerkt door fragmentatie en vrijblijvendheid en stelt vast dat daardoor vermijdbare schade ontstaat. Zij adviseert om binnen de fundamenten van het bestaande stelsel tot een serie essentiële verbeteringen te komen.

Verdere “doorontwikkeling van de omgevingsdiensten op de huidige weg gaat niet meer de benodigde verbeteringen opleveren”, aldus de commissie. Een forse investering in de uitvoering is nodig. Het presteren van de omgevingsdiensten is de sleutel tot succes. De commissie schetst waar het beter moet, op alle niveaus. Dat gaat bijvoorbeeld om stevigere omgevingsdiensten, onafhankelijke inspectie als tegenwicht voor de uitvoering, voldoende mensen, middelen en opleiding, en een beter samenspel tussen Rijk en regionale overheden.

Granuliet

De commissie noemt enkele voorbeelden die in het nieuws waren: de zwarte grafietregens, afkomstig van het terrein van Tata Steel en de stort van granuliet in natuurplas Over de Maas waar Zembla meerdere uitzendingen over maakte. “Terecht krijgen zulke situaties veel aandacht, omdat hier gevolgen voor de gezondheid van omwonenden of schade aan het milieu kunnen ontstaan. Ze doen vragen rijzen over de effectiviteit van het overheidsoptreden”, schrijft de commissie.

Illegale opslag kunstgrasmatten

Volgens Van Aartsen zijn er geen data over hoe vaak het fout gaat en hoe groot de veroorzaakte milieuschade is. “Ik denk dat het veel vaker gebeurt dan de incidenten die in het nieuws komen en die de meeste mensen kennen”, zegt Van Aartsen. De commissie had geen tijd om losse casussen te onderzoeken, maar dat het regelmatig fout gaat met de milieuregels, is ook in verschillende uitzendingen van Zembla te zien. In meerdere dossiers blijkt dat er niet wordt ingegrepen als een bedrijf de regels overtreedt. Bijvoorbeeld met het recyclen van kunstgrasmatten. Zo konden de afvalverwerkers Vink uit Barneveld en TUF uit Dongen lange tijd illegaal kunstgrasmatten opslaan. Omgevingsdiensten constateerden tal van milieuovertredingen, maar de bedrijven konden ongestoord doorgaan met de activiteiten. Consequenties waren er niet of nauwelijks.