Milieucriminaliteit is niet alleen een probleem voor de natuur, maar ook een zorgwekkend veiligheidsprobleem dat onze gezondheid en welvaart bedreigt. In een speciale editie van het Dreigingsbeeld Milieucriminaliteit waarschuwen onderzoekers van de Inlichtingen -en Opsporingsdienst van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT-IOD) en de politie voor criminele praktijken die zich binnen de kunststofafvalketen en rondom klimaatregels manifesteren.

Landelijke themahouder Milieucriminaliteit van de politie, Gert Veurink, onderstreept het belang van deze analyse: “Milieuvervuiling tast onze samenleving en leefomgeving aan. Investeringen om te verduurzamen zijn harder nodig dan ooit. Mensen en bedrijven die deze inspanningen ondermijnen, komen ons op hun pad tegen. Dankzij dit dreigingsbeeld weten we hoe we beter op kunnen treden in de aanpak ervan.”

Criminaliteit in de kunststofafvalketen

Nederland is een belangrijke speler in de wereldwijde handel in kunststofafval. Onderzoekers van ILT-IOD hebben ontdekt dat in elke schakel van de kunststofafvalketen, van productie tot verwerking, criminele activiteiten voorkomen.

Gevaar voor milieu en gezondheid

De groei van kunststofafval en strengere importregels leiden er onder andere toe dat criminelen afval illegaal exporteren naar andere landen. Als het afval in deze landen niet juist wordt verwerkt, leidt dit tot risico’s voor het milieu en de gezondheid. Zo kunnen bij een onjuiste verwerking kankerverwekkende stoffen vrijkomen.

Financieel aantrekkelijk

Handelaren en tussenpersonen spelen een belangrijke rol bij milieucriminaliteit. Ze kunnen afval onder valse voorwendselen vervoeren en zijn vaak moeilijk te controleren. Vooral kleine handelaren zonder opslagruimte hebben veel vrijheid.

Er zijn ook aanwijzingen dat illegale afspraken worden gemaakt over de verwerking van problematisch afval en het verkrijgen van subsidies voor recycling.

Tegelijkertijd is deze vorm van criminaliteit financieel aantrekkelijk. Verwerkers krijgen direct geld van de producent voor de afvalverwerking. Voordat het afval verwerkt is, is de buit al binnen. De verleiding is vervolgens groot om het afval zo goedkoop mogelijk te verwerken. Met als gevolg een toename van de risico’s voor het milieu en de gezondheid.

Criminaliteit als gevolg van veranderende klimaat wet- en regelgeving

Met nieuwe wet- en regelgeving proberen overheden klimaatveranderingen en de gevolgen daarvan continu te verminderen. De onderzoekers van de politie voorzien dat deze veranderingen leiden tot meer (nieuwe) vormen van milieucriminaliteit. Als voorbeeld brengen zij de nieuwe ontbossingsverordening en de strengere regels rondom F-gassen in kaart.

Nieuwe ontbossingsverordening

Per 30 december 2024 gaat de nieuwe Europese ontbossingsverordening in. Deze komt in de plaats van de houtverordening en richt zich op meer producten dan voorheen. Dit zorgt voor een grotere kans op illegale handel van producten die ontbossing veroorzaken, zoals koffie, chocolade en vlees.

Strengere regels F-gassen

Ook zijn er onlangs strengere Europese regels gekomen voor gefluoreerde broeikasgassen (F-gassen). Dit zijn kunstmatige koudemiddelen die gebruikt worden in koelkasten en airconditionings. Ze zijn veel schadelijker voor het klimaat dan CO2. De nieuwe Europese regels zorgen ervoor dat er steeds minder van deze stoffen op de markt gebracht mogen worden. Toch blijft de vraag hoog, wat hoogstwaarschijnlijk leidt tot een toename van illegale handel in deze stoffen. Experts schatten dat een derde van de totale omzet van F-gassen nu al illegaal is.

Aanbevelingen voor toezicht en handhaving

Het rapport benadrukt de noodzaak van effectief toezicht en handhaving. De huidige versnippering van toezicht in de afvalbranche en de complexe netwerken van de handel maken het moeilijk om illegale activiteiten op te sporen. Er is dringend behoefte aan betere samenwerking en informatie-uitwisseling tussen verschillende instanties, zowel nationaal als internationaal.

Inspecteur-Generaal van de ILT, Mattheus Wassenaar bevestigt: “Als we nationaal én internationaal beter samenwerken en investeren in opsporing, kunnen we de strijd tegen complexe kunststofafvalcriminaliteit effectiever aangaan.”

Oproep tot actie

Daarnaast roepen de onderzoekers opsporingspartners op om actief te gaan monitoren op signalen van bovengenoemde (nieuwe) vormen van milieucriminaliteit én om voortijdig in te grijpen bij overtredingen.

Michiel Zwinkels, hoofdofficier van het Functioneel Parket van het Openbaar Ministerie, en voorzitter van de SMK, grijpt de handvatten in dit rapport met beiden handen aan: “De gevolgen van milieucriminaliteit zijn niet altijd zichtbaar, maar zijn vaak groot voor mensen, dieren en planten. Criminelen profiteren enorm, terwijl de kwaliteit van leven voor de samenleving in gevaar komt. Dit dreigingsbeeld biedt ons en onze partners de handvatten om deze criminaliteit aan te pakken.”

Over het onderzoek

De Strategische Milieukamer (SMK) is opdrachtgever van het Dreigingsbeeld Milieucriminaliteit. In de SMK zijn onder voorzitterschap van het Openbaar Ministerie de belangrijkste spelers voor de strafrechtelijke aanpak van milieucriminaliteit vertegenwoordigd; de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA), de politie en de Omgevingsdiensten.

Om milieucriminaliteit effectief te bestrijden is het noodzakelijk om te weten waar dreigingen zich voordoen. Daarom wordt minimaal iedere 4 jaar een Dreigingsbeeld Milieucriminaliteit opgesteld. In deze speciale editie zoomden de onderzoekers van ILT-IOD en de politie in op twee criminele fenomenen: verdieping op kunststofafval en een verkenning van veranderende klimaatwetgeving.

Deze speciale editie ‘Dreigingsbeeld Milieucriminaliteit 2024’ is onderdeel van een reeks fenomeenonderzoeken naar de verschillende landelijke geprioriteerde veiligheidsthema’s van de politie, waaronder drugs, excessief geweld en online fraude en milieucriminaliteit. Deze fenomeenonderzoeken helpen de politie bij het maken van strategische keuzes.