Eerste EU-strategie inzake de rechten van slachtoffers (2020-2025)

De EU moet meer doen om slachtoffers van misdrijven te beschermen. In de eerste EU-strategie inzake de rechten van slachtoffers worden de werkzaamheden van de Commissie voor de periode 2020-2025 beschreven en voorziet in een uitgebreide reeks acties voor de komende vijf jaar. Deze acties hebben ten doel de bescherming van de rechten van slachtoffers te verbeteren, onder meer door naar behoren rekening te houden met de specifieke behoeften van slachtoffers, en daardoor de veiligheid van alle burgers in de Unie te vergroten.

De Commissie zal zich richten op de volledige tenuitvoerlegging en handhaving van de bestaande EU-regels inzake de rechten van slachtoffers. Zij zal de rechten van slachtoffers onder de aandacht brengen en met de lidstaten samenwerken om de veerkracht van de structuren voor slachtofferhulp te versterken, onder meer door lessen te trekken uit de COVID-19-pandemie. Daarnaast zal de Commissie de EU-instrumenten en hun mogelijke tekortkomingen blijven beoordelen en uiterlijk in 2022 zo nodig met wetgevingsvoorstellen komen om de rechten van slachtoffers verder te versterken.

De uitvoering van deze strategie zal regelmatig worden gemonitord, onder meer via regelmatige bijeenkomsten van het platform voor de rechten van slachtoffers, om actuele informatie te delen over de acties onder de verantwoordelijkheid van de verschillende actoren. Daarnaast zal de Commissie op de helft van de uitvoeringstermijn van de strategie de balans opmaken van de acties van deze strategie en deze waar nodig bijwerken.

Achtergrond

De EU heeft al een solide pakket slachtofferrechten vastgesteld. De richtlijn slachtofferrechten voorziet onder meer in het recht op toegang tot informatie, het recht op ondersteuning en bescherming (overeenkomstig de individuele behoeften van de slachtoffers) en een aantal procedurele rechten Andere relevante EU-handelingen zijn bv. de schadeloosstellingsrichtlijn en de EU-regels inzake het Europees beschermingsbevel. Voorts heeft de EU instrumenten vastgesteld die aansluiten bij de specifieke behoeften van de slachtoffers van bepaalde strafbare feiten: de   richtlijn tegen mensenhandel, de richtlijn ter bestrijding van seksueel misbruik en seksuele uitbuiting van kinderen en kinderpornografie  en de richtlijn terrorismebestrijding (die in specifieke rechten voor slachtoffers van terrorisme voorziet). De EU heeft ook het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld (Overeenkomst van Istanbul) ondertekend.

Ondanks deze vooruitgang blijkt uit recente verslagen dat slachtoffers van strafbare feiten zich in de EU nog steeds niet ten volle kunnen beroepen op hun rechten. Als slachtoffers moeilijk toegang tot de rechter krijgen, komt dat hoofdzakelijk door een gebrek aan informatie en onvoldoende ondersteuning en bescherming. Slachtoffers krijgen gedurende de strafprocedure en bij het vorderen van een schadeloosstelling vaak te maken met secundaire victimisatie. Voor wie op reis in het buitenland slachtoffer van een strafbaar feit wordt, is het nog lastiger om toegang tot de rechter en schadeloosstelling te krijgen. Voor de kwetsbaarste slachtoffers, zoals slachtoffers van gendergerelateerd geweld, minderjarige slachtoffers, slachtoffers met een beperking, oudere slachtoffers en slachtoffers van haatmisdrijven, terrorisme of mensenhandel, is het bijzonder moeilijk de strafprocedure te doorlopen en om te gaan met de nasleep van het strafbare feit.

Om dit probleem aan te pakken, moet om te beginnen de praktische toepassing van de EU-regels inzake slachtofferrechten worden verbeterd. Uit de recente verslagen van de Commissie over de uitvoering van de richtlijn slachtofferrechten en de richtlijn betreffende het Europees beschermingsbevel blijkt dat deze instrumenten nog niet optimaal worden benut. Dit is grotendeels het gevolg van de onvolledige omzetting. De meeste lidstaten hebben de in de EU-regels vastgestelde minimumnormen nog niet in de nationale rechtsorde omgezet. De uitvoeringsverslagen duiden ook op onjuiste omzetting in de nationale rechtsorde. Volledige toepassing is alleen mogelijk als er passende structuren voorhanden zijn voor algemene en gespecialiseerde hulporganisaties, alsook bescherming overeenkomstig de individuele behoeften van de slachtoffers. Voorts moeten alle actoren die in contact komen met slachtoffers, passend worden opgeleid en volledig op de hoogte zijn van de rechten van slachtoffers. Het is van cruciaal belang dat alle lidstaten de overeengekomen minimumnormen volledig invoeren en toepassen. De Commissie stelt zich ten doel de correcte toepassing van de EU-regels te verzekeren en zal daarvoor zo nodig gebruikmaken van aanvullende rechtsmiddelen. Bovendien zal de Commissie goede praktijken bevorderen die met de overeengekomen minimumnormen overeenstemmen of deze nog overtreffen. Zo nodig zal de Commissie voorstellen om de EU-regels inzake slachtofferrechten verder te versterken.

Verschillende actoren hebben aanbevelingen gedaan ter verbetering van het EU-beleid inzake slachtofferrechten. Bij het ontwikkelen van deze strategie heeft de Commissie rekening gehouden met de Raadsconclusies over slachtofferrechten van december 2019, een onderzoek van het Europees Parlement, aanbevelingen uit verschillende verslagen, waaronder die van de speciaal adviseur van oud-voorzitter Juncker voor de schadeloosstelling van slachtoffers, het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten en Victim Support Europe.

Deze strategie is gebaseerd op een tweeledige aanpak: slachtoffers van strafbare feiten sterk doen staan en samenwerken om slachtofferrechten te bevorderen. het is van cruciaal belang slachtoffers van een strafbaar feit sterk te doen staan, zodat zij aangifte kunnen doen, betrokken kunnen zijn bij de strafprocedure, schadeloosstelling kunnen vorderen en ten slotte, voor zover mogelijk, van de gevolgen van het misdrijf kunnen herstellen. Deze ambitieuze doelstellingen kunnen alleen worden verwezenlijkt als de Commissie en alle relevante actoren de handen ineenslaan. Daarom staat deze strategie in het teken van nauwere samenwerking en krachtigere coördinatie.

De strategie telt vijf kernprioriteiten: i) zorgen voor doeltreffende communicatie met slachtoffers en een veilige omgeving waarin slachtoffers aangifte kunnen doen van een strafbaar feit; ii) de ondersteuning en bescherming van de kwetsbaarste slachtoffers verbeteren; iii) de toegang van slachtoffers tot schadeloosstelling vergemakkelijken; iv) de samenwerking tussen en coördinatie van alle relevante actoren versterken; en v) de internationale dimensie van slachtofferrechten versterken.