De Group of States Against Corruption van de Raad van Europa (GRECO) van de Raad van Europa heeft ten aanzien van Nederland het tweede nalevingsverslag in de vijfde evaluatieronde vastgesteld. Dit rapport beoordeelt hoe Nederland het doet ten aanzien van de voorkoming van corruptie en bevordering van integriteit binnen centrale overheden (hoogste bestuurlijke functies) en rechtshandhavingsinstanties en is op 17 oktober jl. gepubliceerd samen met een kamerbrief en beslisnota.

Volgens GRECO heeft Nederland stappen gezet om de in totaal zestien aanbevelingen die zij hebben gedaan in te voeren. Op het gebied van integriteitsbeleid bewindspersonen zijn acht aanbevelingen gedaan. Daarvan is een aanbeveling volledig ingevoerd, vijf deels en twee niet. Zo is een gedragscode voor bewindspersonen vastgesteld en is het wetsvoorstel regels gewezen bewindspersonen voor advies naar de Raad van State verzonden. In dit wetsvoorstel staan regels over de adviesverplichting voor oud-bewindspersonen die binnen twee jaar na hun ambtsperiode aan de slag willen in het bedrijfsleven, het lobbyverbod en het draaideurverbod. Daarnaast concludeert GRECO dat de Nationale Politie en Koninklijke Marechaussee grote vooruitgang heeft geboekt in het verbeteren van hun integriteitsbeleid.

Achtergrond

Op 22 februari 2019 heeft GRECO zestien aanbevelingen aan Nederland gedaan in het kader van haar vijfde evaluatieronde. Hoewel er nog stappen moeten worden gezet, is er voortgang geboekt ten opzichte van het eerste nalevingsverslag in de vijfde evaluatieronde dat GRECO

In juli 2021 is het eerste nalevingsverslag in de vijfde evaluatieronde dat GRECO vastgesteld. Toen is onder meer geconcludeerd dat de Nederlandse regering te weinig deed aan het tegengaan van corruptie bij politici en topambtenaren.

Bewindspersonen

Zo is een gedragscode voor bewindspersonen vastgesteld en is het wetsvoorstel regels gewezen bewindspersonen voor advies naar de Raad van State verzonden. In dit wetsvoorstel staan regels over de adviesverplichting voor oud-bewindspersonen die binnen twee jaar na hun ambtsperiode aan de slag willen in het bedrijfsleven, het lobbyverbod en het draaideurverbod.

Nationale politie en Koninklijke Marechaussee

Daarnaast concludeert GRECO dat de Nationale Politie en Koninklijke Marechaussee grote vooruitgang heeft geboekt in het verbeteren van hun integriteitsbeleid. Zo heeft de Nationale Politie zeven van de acht aan haar gerichte aanbevelingen naar tevredenheid geïmplementeerd. Het Besluit screening ambtenaren van politie en politie-externen is bijvoorbeeld op 1 januari 2023 in werking getreden, waardoor er voorzien is in screening gedurende de gehele loopbaan bij de Nationale Politie. Ook zijn het interne meldingsregime voor financiële belangen en het toezicht hierop versterkt.

De Koninklijke Marechaussee heeft vijf van de zeven aan haar gerichte aanbevelingen volledig doorgevoerd. Zo is onder meer geïnvesteerd in verplichte trainingsmomenten voor met name leidinggevenden en zijn er maatregelen getroffen ter verbetering van het omgaan met vertrouwelijke informatie.

Evaluatie

In het tweede nalevingsverslag ten aanzien van Nederland wordt onderscheid gemaakt tussen aanbevelingen die wel en die niet zijn geïmplementeerd. Hieronder is in meer detail uitgewerkt welke aanbevelingen Nederland wel, niet of deels heeft geïmplementeerd:

Niet geïmplementeerd

De aanbeveling over een verplichting om periodiek in het openbaar opgave te doen van financiële belangen.
- In paragraaf 3.5 van de gedragscode voor bewindspersonen is een hoofdstuk opgenomen over financiële belangen en handel in effecten tijdens het ambt. De gedragscode wordt periodiek besproken in de ministerraad, wat zal bijdragen aan de bewustwording over deze maatregel. Het kabinet acht deze preventieve maatregel voldoende en is daarom niet voornemens om wettelijke verplichtingen of een toetsingsmechanisme in te voeren ten aanzien van deze maatregel.
De aanbeveling om ervoor te zorgen dat strafrechtelijke onderzoeken en vervolgingen van bewindspersonen voor corruptiemisdrijven niet worden belemmerd door de bijzondere procedure die ten aanzien van deze personen geldt.
- Deze aanbeveling heeft betrekking op de procedure voor ambtsdelicten zoals vervat in artikel 119 van de Grondwet en de Wet ministeriële verantwoordelijkheid en ambtsdelicten leden Staten-Generaal, ministers en staatssecretarissen. De Commissie herziening wetgeving ambtsdelicten Kamerleden en bewindspersonen (commissie Fokkens) heeft hieromtrent geadviseerd en tijdens haar onderzoek ook bezien hoe het beste opvolging kan worden gegeven aan deze GRECO-aanbeveling. Een hoofdlijnenbrief met een reactie op het rapport van de commissie Fokkens zal binnenkort in de ministerraad worden besproken en zal daarna naar de Tweede Kamer worden verzonden.
De aanbeveling om ervoor te zorgen dat strafrechtelijke onderzoeken en vervolgingen van bewindspersonen voor corruptiemisdrijven niet worden belemmerd door de bijzondere procedure die ten aanzien van deze personen geldt.

Deels geïmplementeerd

De ontwikkeling van een gecoördineerde strategie op basis van risico-analyse.
- Het self-assessment risicoanalyse integriteit kandidaatbewindspersonen en de nota integriteit openbaar bestuur komen volgens het kabinet tegemoet aan de eerste aanbeveling van GRECO. Daarnaast wordt in de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel regels gewezen bewindspersonen uiteen gezet welke uitgangspunten en doelstellingen het kabinet nastreeft ten aanzien van mogelijke vervolgfuncties voor bewindspersonen. Het wetsvoorstel is voor het afgelopen zomerreces om advies naar de Raad van State verzonden. Het kabinet is nog in afwachting van het advies van de Raad van State, maar streeft ernaar om het wetsvoorstel nog dit kalenderjaar bij de Tweede Kamer in te dienen.
De ontwikkeling van een integrale gedragscode met richtsnoeren voor belangenverstrengeling en integriteitsgerelateerde kwesties.
- Sinds begin 2023 is er een gedragscode voor bewindspersonen beschikbaar. Het kabinet heeft tevens aangekondigd meer in te zetten op preventieve maatregelen zoals een jaarlijkse bespreking van het onderwerp integriteit in de ministerraad, met voorafgaand hieraan een integriteitstraining en de aanstelling van een vertrouwenspersoon voor bewindspersonen waarmee ze integriteitsdilemma’s kunnen bespreken.
De vertrouwelijke begeleiding en vergroting van bewustwording, onder meer via periodieke trainingen.
- Er zijn stimulerende maatregelen op komst zijn met het oog op de invoering van vertrouwelijke advisering en bewustwording voor integriteitskwesties bij bewindspersonen, zoals hierboven benoemd. Het kabinet heeft recentelijk, op initiatief van de minister van BZK, in de ministerraad expliciet stilgestaan bij het onderwerp integriteit. Gezien de huidige, demissionaire status van het kabinet was die bespreking met name geconcentreerd op integriteit in relatie tot mogelijke vervolgfuncties van bewindspersonen. Ondertussen wordt, ten behoeve van de start van het volgende kabinet, alvast een meer uitgebreide sessie over integriteit voorbereid met een deskundige, externe begeleider. Voorts zal het kabinet nog dit kalenderjaar de Tweede Kamer nader informeren over de aanstelling van een vertrouwenspersoon voor bewindspersonen.
Het stellen van regels en richtsnoeren over de omgang met derden en lobbyisten en vergroting van de transparantie over de contacten en de onderwerpen.
- In de kabinetsreactie op het onderzoeksrapport Afwegingskader legitieme belangenvertegenwoordiging is aangegeven dat begin 2024 zal worden geëvalueerd of de verbeteringen van de openbare agenda’s en lobbyparagrafen voldoende effect sorteren. Wanneer dat niet het geval blijkt, dan zal het kabinet alsnog een ontwikkeltraject overwegen om te komen tot een lobbyregister. In de tussentijd zal het kabinet alvast wel inventariseren welke vormen en onderdelen van lobbyregisters in andere landen effectief en uitvoerbaar zijn. Mochten de uitkomsten van de evaluatie volgend jaar aanleiding geven tot een andere invulling van een lobbyregister, dan hoeft op dat moment niet pas te worden begonnen met ideeënvorming. De minister van BZK heeft de Tweede Kamer onlangs geïnformeerd over de opzet van deze evaluaties.
- De politie beschikt over een toetsingskader voor medewerkers en leidinggevenden voor het aannemen van geschenken en ook een bijbehorend themablad bij de Beroepscode dat recentelijk is geactualiseerd en op het politie intranet is gepubliceerd. Als een medewerker een geschenk krijgt aangeboden, dan meldt hij dit bij zijn leidinggevende die al dan niet toestemming geeft om het te behouden. Het huidige toetsingskader dat in 2014 is opgesteld zal door de politie worden geactualiseerd. Het kabinet zal met de politie bespreken of en zo ja, welke aanvullende maatregelen naar aanleiding van het tweede nalevingsverslag nog zullen worden genomen.
- Op (procedures rondom) het aannemen van geschenken en giften zijn defensiebrede (gedrags)regels van toepassing. Defensie zal in de komende periode onderzoeken voor welke extra effecten een uniform register voor het melden van registreren van giften en het toezicht daarop zorgen bovenop de bestaande gedragsregels en andere instrumenten. Ten aanzien van aanbeveling vii over financiële belangen en het toezicht daarop, wordt een defensiebrede regeling voorbereid die verdere invulling geeft aan de meld- en registratieplicht die reeds in de rechtspositieregelingen van Defensie is vastgelegd.
Het stellen van algemene regels over beperkingen bij de aanvaarding van vervolgfuncties.
- Het wetsvoorstel regels gewezen bewindspersonen betreft onder andere het codificeren van het bestaande lobbyverbod.
- Daarnaast is het voornemen om met dit wetsvoorstel gewezen bewindspersonen te verplichten om gedurende een afkoelperiode van twee jaar na het ontslag niet in dienst te treden bij het voormalige ministerie of een ander ministerie voor zover het gaat om aanpalende beleidsterreinen, geen commerciële opdrachten daar te aanvaarden en onafhankelijk advies te vragen over de toelaatbaarheid van een vervolgfunctie in de private sector. Het kabinet is nog in afwachting van het advies van de Raad van State, maar streeft ernaar om het wetsvoorstel nog dit kalenderjaar in te dienen bij de Tweede Kamer.
Het versterken van het giftenbeleid van de Nationale Politie, in het bijzonder door (i) het invoeren van een standaardformulier voor het melden van giften, (ii) het registreren van giften, en (iii) het houden van toezicht op de naleving van het giftenbeleid en verbetering van het huidige meldingsregime van de Nationale Politie en Koninklijke Marechaussee door middel van het invoeren van een periodieke meldplicht voor financiële belangen van het topmanagement van deze rechtshandhavingsinstanties, het aanwijzen van functies waarbij een risico van belangenverstrengeling aanwezig is, en het voorzien in passend toezicht.

Naar tevredenheid geïmplementeerd

De aanbeveling over de invoering van een verplichting om ad hoc melding te doen van een ontstane situatie waarin sprake is van belangenverstrengeling.
Zes aanbevelingen t.a.v. de Politie:
- uitwerken van de Themabladen van de Nationale Politie;
- bijscholing over ethiek en integriteit;
- aanscherpen screeningsmaatregelen;
- verbeteren van controlemaatregelen ten aanzien van de toegang tot en toezicht op de naleving van deze procedure;
- onderzoek naar het risico van belangenverstrengeling na uitdiensttreding; en
- verbeteren van het huidige meldingsregime.