De export van goederen vanuit Nederland naar Rusland is sterk gedaald na de aanscherping van sancties door de Europese Unie in 2022. Tegelijkertijd is de export van gesanctioneerde goederen naar zeven landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling toegenomen. Een opmerkelijk aantal kleinere, nieuwere bedrijven, die voor 2022 niet betrokken waren bij de export van deze gesanctioneerde producten, is sindsdien begonnen met exporteren naar deze landen. Dit meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek op basis van nieuw onderzoek uitgevoerd in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen.

De exportwaarde van gesanctioneerde goederen naar Rusland was in 2023 ongeveer 86 procent lager dan in de periode 2018-2021. De export van niet-gesanctioneerde goederen naar Rusland daalde ook met een kwart. Sommige goederen kunnen echter nog steeds via derde landen, die blijven exporteren naar Rusland, in Rusland terechtkomen. Hoewel deze vorm van sanctieomzeiling niet direct uit de CBS-cijfers kan worden afgeleid, is het mogelijk om te zeggen welke landen een onevenredige toename van de invoer van gesanctioneerde producten uit Nederland hebben gezien. Deze landen worden in het onderzoek van CBS en de Rijksuniversiteit Groningen geïdentificeerd als landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling.

Sterke toename van export naar zeven landen

Het onderzoek toont aan dat de volgende exportbestemmingen een verhoogd risico op sanctieomzeiling hebben: Armenië, Kazachstan, Kirgizië, Mongolië, Servië, Turkije en Turkmenistan. De export van gesanctioneerde goederen naar al deze landen vanuit Nederland is opvallend toegenomen. De export vanuit deze landen naar Rusland is niet afgenomen en is in sommige gevallen zelfs toegenomen.

Zo was de exportwaarde van gesanctioneerde goederen naar de EAEU+ regio (de Euraziatische Economische Unie-landen Armenië, Kazachstan en Kirgizië, plus Mongolië en Turkmenistan) in 2022 meer dan 74 procent hoger dan het gemiddelde voor de periode 2018-2021, en in 2023 was het meer dan 90 procent hoger. In beide jaren groeide de export van deze landen naar de rest van de wereld met ongeveer 25 procent.

Toename van export naar Rusland vanuit deze zeven landen

De export van goederen die vanwege sancties niet rechtstreeks vanuit de EU naar Rusland kunnen worden geëxporteerd, is vanuit deze zeven landen naar Rusland toegenomen. Dit zou kunnen aangeven dat gesanctioneerde goederen uit Nederland via deze derde landen toch Rusland bereiken. De Turkse export van machines naar Rusland groeide het meest. In 2022 en 2023 waren bulldozers, schoppen, graafmachines en soortgelijke machines de meest geëxporteerde categorie machines (naar waarde) van Turkije naar Rusland.

Nieuwe, kleinere bedrijven hebben de markt betreden

Voor de invasie van Oekraïne door Rusland waren het voornamelijk grotere multinationals die producten naar Rusland exporteerden; deze exporten werden verder beperkt door de sancties die in 2022 werden opgelegd. Deze bedrijven hebben het verlies van Rusland als exportmarkt voornamelijk gecompenseerd door meer te exporteren naar landen waar ze al actief waren. Sommige hebben ook nieuwe exportmarkten gezocht, waaronder landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling. Deze bedrijven staan bekend als switchers.

Daarnaast is er een andere groep bedrijven, bekend als entrants: bedrijven die nu gesanctioneerde producten exporteren naar landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling, maar die deze producten voor de aanscherping van de sancties in 2022 helemaal niet exporteerden. Vaak zijn dit relatief kleine en recent opgerichte onafhankelijke MKB-bedrijven met een klein exportportfolio, die vaak optreden als tussenpersonen voor de export van gesanctioneerde goederen, die ze zelf niet produceren, naar landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling.