Nieuwe richtsnoeren geven burgers bij milieuzaken betere en billijkere toegang tot nationale rechters

Als overheidsinstanties hun rechten en verplichtingen in het kader van de milieuwetgeving niet nakomen, kan het publiek hen daarvoor ter verantwoording roepen.

De Europese Commissie heeft op 28 april richtsnoeren goedgekeurd betreffende toegang tot de rechter in milieuaangelegenheden. Daarin wordt uitgelegd hoe personen en verenigingen enig besluit, handelen of nalaten van overheidsinstanties met betrekking tot de EU-milieuwetgeving voor een nationale rechterlijke instantie kunnen betwisten.

Met de bekendmaking van deze richtsnoeren zet de Commissie-Juncker een stap vooruit en krijgen burgers de hulp die nodig is om hun toegang tot de nationale rechtsstelsels te verbeteren. De richtsnoeren zijn bedoeld om personen en niet-gouvernementele organisaties te helpen als zij overwegen eventueel een zaak aanhangig te maken bij de nationale rechter. Daarnaast kunnen de richtsnoeren de nationale rechterlijke instanties helpen bij het identificeren van alle zaken van het Hof van Justitie van de Europese Unie waarmee zij rekening moeten houden bij vragen over de toegang tot de rechter in milieuaangelegenheden. Met deze richtsnoeren worden de nationale overheden bewust gemaakt van mogelijke tekortkomingen in hun rechtsstelsels, en krijgen bedrijven meer duidelijkheid over de rechten en plichten op EU-niveau die meespelen wanneer een besluit, handelen of nalaten gevolgen voor hen heeft.

Frans Timmermans, eerste vicevoorzitter verantwoordelijk voor rechtsstatelijkheid, zei: "Rechtszekerheid is een kernbeginsel voor de rechtsstaat, en het is van belang dat wij deze richtsnoeren aan alle belanghebbenden ter beschikking stellen. De milieuwetgeving staat vooraan bij onze inspanningen om te bouwen aan een duurzame toekomst voor de EU, en het is belangrijk dat iedereen een goed begrip heeft van zijn rechten en plichten."

Karmenu Vella, commissaris voor Milieu, Maritieme Zaken en Visserij, zei: "Milieuwetgeving gaat over de bescherming van mensen en hun gezondheid. Als overheidsinstanties hun rechten en plichten in het kader van die wetten niet nakomen, kan het publiek hen daarvoor ter verantwoording roepen. De nieuwe richtsnoeren zijn een belangrijk instrument om de burger in staat te stellen zaken als luchtkwaliteit, water- en afvalbeheer in eigen hand te nemen. Door milieuzaken aanhangig te maken bij de nationale rechterlijke instanties, kunnen burgers ertoe bijdragen dat de milieuwetgeving in de hele EU correct wordt toegepast."

Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft een aantal uitspraken gedaan waarin de EU-voorschriften betreffende toegang tot de rechter in milieuaangelegenheden worden verduidelijkt. Enkele voorbeelden:

• de manier waarop nationale rechtbanken moeten omgaan met klachten dat maatregelen in gemeentelijke luchtkwaliteitsplannen ontoereikend zijn om te voldoen aan de normen voor luchtkwaliteit die in EU-wetgeving zijn vastgesteld;
• de rol van het publiek, met name van niet-gouvernementele milieuorganisaties, om ervoor te zorgen dat de verplichtingen in het kader van de EU-natuurwetgeving in de lidstaten worden nageleefd;
• de beoordelingscriteria die de nationale rechter moet hanteren om te voorkomen dat buitensporig hoge proceskosten burgers en verenigingen verhinderen hun rol in de handhaving van de EU-milieuwetgeving op nationaal niveau te vervullen.

In de vandaag voorgestelde richtsnoeren worden al deze uitspraken in een enkele tekst gebundeld, met als resultaat één integraal document dat die uitspraken en de betekenis ervan voor iedereen begrijpelijker maakt.

Nu de richtsnoeren zijn goedgekeurd, zal overleg worden gepleegd met lidstaten die nog niet volledig voldoen aan hun verplichtingen volgens de interpretatie van het Hof van Justitie van de EU. Dit overleg zal ook plaatsvinden in het kader van het bij de Evaluatie van de tenuitvoerlegging van het milieubeleid vastgestelde proces.

Achtergrond

Toegang tot de rechter waarborgt dat personen en milieuorganisaties onder bepaalde voorwaarden een onafhankelijke nationale rechter kunnen laten onderzoeken of een overheidsinstantie wettig heeft gehandeld bij enig besluit, handelen of nalaten waardoor hun rechten worden beïnvloed. De belangrijkste waarborgen bestaan uit het recht om te worden gehoord, een adequate controle door de nationale rechter, maatregelen om kwesties op te lossen en maatregelen waarmee buitensporige kosten worden voorkomen.

De richtsnoeren zijn gebaseerd op de bepalingen inzake de toegang tot de rechter in het secundaire milieurecht van de Unie, en op de bepalingen van het Verdrag van Aarhus betreffende toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden (het Verdrag van Aarhus), zoals uitgelegd door het Hof van Justitie van de Europese Unie. De richtsnoeren hebben alleen betrekking op de toegang tot de rechter in verband met enig besluit, handelen of nalaten van overheidsinstanties van de lidstaten. Er wordt niet ingegaan op milieugeschillen tussen private partijen. De richtsnoeren hebben evenmin betrekking op de rechterlijke toetsing van handelingen van de EU-instellingen.

Bron: Europese Commissie