De handhaving van milieuwetgeving is een belangrijke maatschappelijke opgave. Recent is gebleken dat een relatief kleine groep bedrijven verantwoordelijk is voor een groot percentage van de milieuovertredingen. Veelal wordt een bedrijf als rechtspersoon hiervoor aansprakelijk gesteld. Natuurlijke personen binnen de onderneming blijven dan buiten schot, maar het zijn juist bestuurders en leidinggevenden binnen het bedrijf die het milieubeleid bepalen en verantwoordelijk zijn voor milieubelastende activiteiten. Tim Bleeker heeft nu de mogelijkheden onderzocht om leidinggevenden persoonlijk aansprakelijk te kunnen stellen. Goed nieuws voor het milieu − minder goed voor leidinggevenden van bedrijven met illegale lozingen, emissieoverschrijdingen, uitstoot van zeer zorgwekkende stoffen of sjoemelsoftware op het geweten.

Sancties milieuovertredingen ontoereikend

Uit onderzoek door de Algemene Rekenkamer bleek onlangs dat een klein deel van de circa vijfhonderd bedrijven die werken met gevaarlijke stoffen veelvuldig de milieuwetgeving overtreedt. De totale schade door milieucriminaliteit en -overtredingen is becijferd op op € 4,35 miljard over 2020. Het gaat om vervuiling van bodem, lucht, grond- en oppervlaktewater met gevolgen voor milieu, klimaat, flora en fauna en de gezondheid van de mens. Het merendeel van de strafzaken eindigt met een transactie of een strafbeschikking van het OM van minder dan € 10.000 euro (doorgaans minder dan 1% van de winst of omzet van het bedrijf). Bovendien gaat een transactie niet gepaard met vaststelling van schuld. Hierdoor is de afschrikwekkende werking laag en leiden sancties niet vaak tot betere naleving van de milieuwetgeving.

Persoonlijke aansprakelijkheid onder voorwaarden mogelijk

Het proefschrift van Tim Bleeker handelt over strafrechtelijke, bestuursrechtelijke en privaatrechtelijke mogelijkheden om een leidinggevende te sanctioneren voor een milieuovertreding in bedrijfscontext. Immers, het zijn natuurlijke personen (leidinggevenden en bestuurders binnen de onderneming) die het milieubeleid formuleren en daar verantwoording voor dragen, dus ligt het in de rede om hen − naast of in plaats van rechtspersonen − persoonlijk aansprakelijk te stellen voor milieuovertredingen. In het onderzoek zijn zowel de gronden voor milieuaansprakelijkheid als de verweren daartegen bestudeerd. Het proefschrift levert daarmee een bijdrage aan een gebalanceerde en gestructureerde beoordeling van de persoonlijke aansprakelijkheid van leidinggevenden voor milieuovertredingen.

Het gaat mij vooral om het intrinsieke belang van persoonlijke aansprakelijkheid. Leidinggevenden hebben zélf milieuverplichtingen en die zijn betekenisloos als je aan de schending daarvan geen juridische consequenties kunt verbinden
Tim Bleeker over zijn onderzoek

Wat iemand tot 'dader' maakt en welke straf daarbij past

Per rechtsgebied heeft Bleeker onderzocht welke soorten regels bestaan voor milieubelastende activiteiten van ondernemingen en tot wie deze regels zijn gericht. Verder maakt hij duidelijk wat de 'daderschapsvereisten' zijn om iemand langs strafrechtelijke, bestuursrechtelijke of privaatrechtelijke weg te kunnen vervolgen of aansprakelijk stellen, en welke sancties aan het daderschap van een leidinggevende zijn te verbinden. Aan de andere kant moeten leidinggevenden ook niet vogelvrij worden verklaard, dus bekijkt Bleeker per rechtsgebied of er aanvullende bescherming tegen milieuaansprakelijkheid nodig is, bijvoorbeeld in de vorm van een gekwalificeerd opzetvereiste of een aanvullende verwijtbaarheidstoets.

Belangrijkste conclusies

Uit het promotieonderzoek blijkt dat leidinggevenden persoonlijke milieuverplichtingen hebben en dat hen bij schending daarvan onder voorwaarden een preventieve, herstellende of zelfs bestraffende sanctie kan worden opgelegd. Onder welke voorwaarden dit mogelijk is, legt Tim Bleeker stap-voor-stap en per rechtsgebied uit. Daarnaast biedt zijn proefschrift inzicht in de dwarsverbanden tussen de strafrechtelijke, bestuursrechtelijke en privaatrechtelijke milieuaansprakelijkheid van leidinggevenden.

Voor aanvullende bescherming van bestuurders tegen persoonlijke aansprakelijkheid heeft Bleeker geen aanleiding gevonden. Op basis van de bestudeerde aansprakelijkheidsvoorwaarden en de toepassing hiervan in de jurisprudentie blijkt dat een leidinggevende die te goeder trouw handelt geen aansprakelijkheid hoeft te vrezen, en dat ook het maken van fouten niet direct tot persoonlijke aansprakelijkheid hoeft te leiden. De bestaande aansprakelijkheidsdrempel is goed doordacht en leidt tot billijke resultaten.

__________

Op 3 december 2021 verdedigt Tim Bleeker zijn proefschrift Milieuaansprakelijkheid van leidinggevenden - Over strafrechtelijke, bestuursrechtelijke en privaatrechtelijke sanctionering van leidinggevenden voor milieuovertredingen in bedrijfscontext aan de Universiteit Utrecht

Begindatum en -tijd3 december 2021 10:15 - 11:15
Locatie Academiegebouw, Domplein 29, Utrecht
Promovendus Mr. T.R. Bleeker
Proefschrift Milieuaansprakelijkheid van Leidinggevenden - Over strafrechtelijke, bestuursrechtelijke en privaatrechtelijke sanctionering van leidinggevenden voor milieuovertredingen in bedrijfscontext
Promotor(es) prof. dr. C.W. Backesprof. mr. M.L. Lennarts
Co-promotor(es) dr. E. Sikkema