Raad van State kritisch over wetsvoorstel om ecocide strafbaar te stellen

De Afdeling advisering van de Raad van State heeft op 27 maart 2024 het advies vastgesteld over het initiatiefwetsvoorstel van het Kamerlid Van Raan om ecocide strafbaar te stellen (Wet strafbaarstelling ecocide).

Inhoud van het wetsvoorstel

Met dit initiatiefwetsvoorstel wil de initiatiefnemer ecocide als strafbaar feit toevoegen aan het Wetboek van Strafrecht. Met ecocide wordt bedoeld het opzettelijk handelen of nalaten dat leidt tot ernstige schade aan het milieu, bijvoorbeeld aan een groot ecosysteem. Strafbaarstellingen zijn nu in beginsel gericht op gevaar voor de openbare gezondheid of levensgevaar voor andere personen, maar met deze nieuwe strafbaarstelling wordt het milieu zélf het beschermde rechtsgoed. Dit is een fundamenteel andere invalshoek. Ook is nieuw dat de toepassing van het milieustrafrecht geheel los komt te staan van het bestuursrecht: er kan ook worden vervolgd als geen bestuurlijke geboden of verboden zijn overtreden.

Rechtszekerheid niet voldoende gewaarborgd

De Afdeling advisering constateert dat dit voorstel past in de nationale en internationale ontwikkeling dat de natuurlijke leefomgeving constitutioneel steeds meer wordt erkend. Zij heeft echter ook een aantal fundamentele bezwaren bij het voorstel. Het is belangrijk dat bij een strafbepaling zo veel mogelijk duidelijk is welke handelingen, onder welke omstandigheden, strafbaar zijn. Dit wordt het lex certa-beginsel genoemd. De strafbaarstelling van ecocide is volgens de Afdeling advisering in het voorstel zo algemeen omschreven dat onvoldoende duidelijk is welk gedrag nu precies strafbaar wordt. Zo moet bijvoorbeeld de schade die wordt veroorzaakt ernstig en wijdverbreid of ernstig en langdurig zijn, zonder dat precies duidelijk is wat daarmee wordt bedoeld. Deze onzekerheid geldt ook voor het object waaraan schade is toegebracht. Dat moet bijvoorbeeld een ecosysteem met een behoorlijke omvang of milieuwaarde zijn. Deze bewoordingen zijn niet duidelijk, waardoor de rechtszekerheid niet voldoende is gewaarborgd. Dat komt ook doordat de initiatiefnemer met de strafbaarstelling van ecocide een brede toepassing beoogt. Een voorbeeld van deze brede toepassing is dat handelen waarbij iemand zich aan de bestuursrechtelijke normen houdt toch strafbaar kan zijn, denk bijvoorbeeld aan een vergunning die de overheid heeft verleend. Ook kan schade die ontstaat door handelingen die op zichzelf beperkte milieuschade veroorzaken, opgeteld zo ernstig zijn dat toch sprake is van ecocide. Daar komt nog bij dat ook het handelen of nalaten dat gevaar voor ernstige milieuschade met zich brengt al als ecocide kan worden aangemerkt, zonder dat deze schade zich heeft verwezenlijkt. Hierdoor is onvoldoende duidelijk, voorzienbaar en kenbaar welk handelen of nalaten onder welke omstandigheden strafbaar is. Daardoor is het wetsvoorstel, samen gelezen met de toelichting bij het voorstel, volgens de Afdeling in strijd met het lex certa-beginsel.

Buitenland

In het advies maakt de Afdeling advisering verder een kritische opmerking over het onderdeel van het voorstel waarin is geregeld dat Nederlanders strafrechtelijk kunnen worden vervolgd die buiten Nederland iets doen of nalaten dat als ecocide te kwalificeren is, ook als dit in het land waar het gebeurt niet strafbaar is.

Europese richtlijn

De Afdeling adviseert de initiatiefnemer bij het aanpassen van zijn voorstel op deze en andere punten ook aandacht te besteden aan de samenhang met ontwikkelingen in de Europese Unie die raken aan zijn voorstel. Onlangs heeft het Europees Parlement namelijk de herziene Richtlijn milieucriminaliteit aangenomen. Deze richtlijn gaat ook over de strafrechtelijke aanpak van ernstige milieucriminaliteit en moet de komende tijd worden geïmplementeerd in nationale regelgeving.