Sinds enige decennia wordt marktwerking ook in het vrije beroep steeds belangrijker. Marktwerking houdt het gevaar in dat marktdeelnemers, waaronder dus ook (organisaties van) vrije beroepsbeoefenaren, zich op de markt niet naar behoren gedragen. Het is begrijpelijk dat overheden daarom normen stellen voor het deelnemen aan de markt en toezicht (laten) houden op de naleving van deze normen. Voor het accountantsberoep is de Autoriteit Financiële Markten daarvoor aangewezen. De precieze wijze waarop dit toezicht behoort te worden uitgeoefend is niet zonder meer uit de wet af te leiden.

Ten aanzien van het accountantsberoep is na enkele ‘boekhoudschandalen’ aan het begin van dit millennium en de financiële crisis van 2008 de roep ontstaan om stevig toezicht. De AFM heeft vanaf het begin van het door haar uit te oefenen toezicht sterk ingezet op handhaving. Hoewel het primaire object van toezicht de accountantsorganisaties zijn, richtte de AFM haar onderzoek in het kader van haar toezicht in belangrijke mate op – op basis van een risicoanalyse gekozen zeer beperkt aantal individuele risicovolle – controledossiers en daarmee op het werk van individuele accountants. Daarbij hanteerde de AFM voorshands haar eigen interpretaties van de beroepsnormen.

De AFM heeft de bevoegdheid de individuele accountants via de tuchtrechter aan te spreken, waarbij ten volle getoetst kan worden of door de betrokken accountant de beroepsnormen werden gerespecteerd. De AFM koos er echter voor op basis van de beperkte waarnemingen die zij deed verstrekkende conclusies te trekken over de betrokken accountantsorganisaties, waarbij de gehanteerde interpretatie van de beroepsnorm niet werkelijk getoetst wordt. Daarnaast zocht de AFM in haar toezicht de grenzen op van hetgeen waarop beoogd was toezicht te houden.

Dit alles resulteert in spanning rond het toezicht waarvan verwacht zou mogen worden dat deze aanleiding zou geven tot principiële discussies en een substantieel aantal aanzienlijke gerechtelijke procedures tussen de toezichthouder en accountantsorganisaties. Hoewel er wel enkele procedures zijn geweest (waarbij de AFM soms nadrukkelijk ‘op de vingers is getikt’), zijn principiële discussies achterwege gebleven. Door een aantal aspecten van de normstelling en het toezicht wat gedetailleerder te bespreken worden spanningen in het toezicht duidelijk gemaakt waarbij met name ook aandacht wordt besteed aan de rechtsstatelijke aspecten van normering en handhaving. Tot slot worden enkele alternatieve mogelijkheden geschetst die wellicht de geconstateerde spanning kunnen helpen oplossen.

Lees verder: