Op 25 januari publiceerde Transparency International haar Corruption Perceptions Index (CPI). De CPI 2021 onthult dat corruptiebestrijding wereldwijd stagneert. Ook in Nederland is corruptiebestrijding tot stilstand gekomen, blijkt uit de CPI. Nederlandse financiële structuren blijven een obstakel in de aanpak van corruptie wereldwijd. TI-NL roept Kaag en Hoekstra op om werk te maken van de bestrijding van corruptie.

Het nieuwe kabinet heeft een grote opdracht in het verschiet als het gaat om de aanpak van corruptie. In een wereld waar in corruptiebestrijding stagneert, is een passieve zelfvoldane houding onvoldoende. Nederland dient zich actief in te zetten om de negatieve effecten van corruptie in binnen- en buitenland te bestrijden. Nederlandse financiële structuren (witwas problematiek, trustsector, gebrek aan opsporingscapaciteit en belastingontduiking) vormen een obstakel in de aanpak van corruptie in het buitenland. Daarom roept TI-NL het kabinet, en specifiek ministers Kaag (Financiën) en Hoekstra (Buitenlandse Zaken), op om dit bovenaan de prioriteitenlijst te zetten en dit met meer ministeriële samenwerking op te pakken. “Juist een kabinet dat is geboren onder het gesternte van de Toeslagenaffaire moet terugwinnen van vertrouwen als prioriteit hebben”, stelt directeur Lousewies van der Laan. “Dan helpt het niet dat je illegale geldstromen en witwassen van narco-gelden faciliteert”.

The Corruption Percepetions Index

De Corruption Perceptions Index (CPI) wordt jaarlijks gepubliceerd door Transparency International. De CPI 2021 rangschikt 180 landen op de mate van corruptie in de publieke sector. Gebaseerd op 13 databronnen die zijn opgesteld door gerenommeerde onderzoeksinstituten. De bronnen belichten verschillende aspecten van het probleem. Op basis van deze enquêtes en onderzoeken wordt een gestandaardiseerde score tussen 0 en 100 toebedeeld die landen rangschikt.

De CPI gaat over corruptie in de publieke sector. Corruptie-incidenten binnen de private sector hebben over het algemeen geen invloed op de score van een land. Ook is het belangrijk om te noemen dat de CPI het waargenomen niveau van corruptie meet. Een verandering in score weerspiegelt daarmee dus een verandering in de perceptie van experts uit het bedrijfsleven en nationale deskundigen, wiens beschouwingen onderdeel uitmaken van de Corruption Perceptions Index.

Nederland in de CPI van 2021

Nederland scoort voor de derde jaar op rij 82 van de 100 punten in de Corruption Perceptions Index. Nederland staat dus stil in de strijd tegen corruptie. Over de jaren heen is er zelfs een dalende trend te ontdekken in de resultaten van Nederland. Twintig jaar geleden scoorde Nederland nog 90 punten. In de afgelopen tijd is dit helaas afgezakt naar de huidige score, met name door de relatief lage scores voor de kwaliteit van de democratie en de rechtsstaat. Nederland krijgt dan ook maar 70 van de 100 punten van de Bertelsmann Foundation, voor de Sustainable Governance Indicators. Dit is een uitgebreid overzicht van duurzaam bestuur in OESO- en EU-landen. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar hoe goed de democratische checks and balances functioneren tijdens een crisis zoals de Covid-19 pandemie en hoe effectief en duurzaam er op een crisis gereageerd wordt. Dit blijkt in Nederland, relatief tot andere landen in de top-10 ondermaats.

Corruptiebestrijding in Nederland in 2021

Nederland is geen corruptievrij land, dat bleek ook in 2021. Het jaar werd gekenmerkt door incidenten met belangenverstrengeling, problematisch aanbestedingen en de moord van Peter R. de Vries. De bovenstaande boodschap aan het nieuwe kabinet voor betere corruptiebestrijding zijn gestoeld op die ervaringen. TI-NL licht hieronder een aantal belangrijke highlights van het voorgaande jaar uit:

Klokkenluiders: De omzetting van de EU-klokkenluidersrichtlijn blijft een groot aandachtspunt. De huidige voorstellen van het kabinet schieten simpelweg tekort.
Transparante geldstromen: Vorig jaar werden de negatieve effecten van de trustsector voor het eerst onder de aandacht gebracht door het kabinet. Wopke Hoekstra verzaakte echter om de negatieve effecten van de sector in het buitenland mee te nemen. Ook blijft het aanpakken van witwassen een aandachtspunt wat geregeld in het nieuws komt.
Politieke integriteit: Door het aftreden van het kabinet kwam de politieke draaideur op gang. Cora van Nieuwenhuizen stapte over naar Vereniging Energie Nederland. Een controversiële stap, waarin de schijn van belangenverstrengeling niet kon worden vermeden. Stientje van Veldhoven kwam om dezelfde reden in het nieuws. Daarnaast kwam Wopke Hoekstra in opspraak door de onthulling in de Pandora papers, waaruit bleek dat hij agressieve belastingplanning gebruikte om een NGO te financieren. Dat hij hier eerder transparant over had moeten zijn, is al jaren een aanbeveling van GRECO.
Lokale politieke integriteit: Ook op het lokale niveau kwam politieke in de aandacht, er kwam naar voren dat in Limburg was er sprake van belangenverstrengeling, met een Gouverneur die zijn positie gebruikte om zichzelf diensten toe te schuiven. Zijn partijgenoten van het CDA maakten er geen melding van.
De toeslagenaffaire vond niet steeds geen oplossing. Momenteel wordt er een parlementaire enquête voorbereid.
Na de financiële rapportage van de coronapandemie kreeg het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) kreeg een formeel bezwaar van de Rekenkamer voor hun gebrekkige financiële administratie. Pas na het verschaffen van een actieplan en belofte op beterschap werd dit weer ingetrokken.
Rapporten van onafhankelijke toezichthouders worden onvoldoende gelezen, zo constateerde de ombudsman. Wat aantoonde dat de politiek weinig oog heeft voor haar onafhankelijke toezichthouders
De onderwereld krijgt steeds meer vat op de bovenwereld. De moord van Peter R. de Vries, op klaarlichte dag omgebracht in Amsterdam, is tekenend voor de toenemende pogingen van de onderwereld om grip te krijgen op onze democratische instituten.

Aanbevelingen voor de overheid:

Verdedig de fundamentele rechten die nodig zijn om de macht ter verantwoording te roepen

Regeringen moeten alle onevenredige beperkingen van de vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging en vrijheid van vergadering die sinds het begin van de pandemie zijn ingevoerd terugdraaien. Daarbij moet gerechtigheid voor misdaden tegen mensenrechtenverdedigers een prioriteit zijn.

Herstel en versterk institutionele controles op de macht

Openbare toezichthoudende instanties, zoals corruptiebestrijdingsinstanties moeten onafhankelijk zijn, over voldoende middelen beschikken en bevoegd zijn om misstanden op te sporen en te sanctioneren. Parlementen en rechtbanken moeten ook waakzaam zijn om te voorkomen dat de uitvoerende macht overschreden wordt.

Bestrijd grensoverschrijdende corruptie

Regeringen in geavanceerde economieën moeten de hiaten, die grensoverschrijdende corruptie faciliteren of sancties ontwijken, herstellen. Men moet de mazen in de wet dichten, de professionele aanjagers van financiële criminaliteit reguleren en ervoor zorgen dat overtreders niet aan gerechtigheid ontsnappen.

Handhaven van het recht op informatie bij overheidsuitgaven

Als onderdeel van hun inspanningen voor het herstel van COVID-19, moeten regeringen hun beloften in de UNGASS-verklaring van juni 2021 nakomen om anti-corruptie voorzorgsmaatregelen mee te nemen in openbare aanbestedingen. Maximale transparantie in overheidsuitgaven beschermt levens en levensonderhoud.