Op 29 juni 2023 heeft de minister van Justitie en Veiligheid het jaaroverzicht 2022 van de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU-Nederland) aangeboden aan de Leden van de Tweede Kamer.

Trends

Uit het jaaroverzicht van 2022 blijkt dat het aantal gemelde ongebruikelijke transacties is gestegen en het aantal verdacht verklaarde transacties is gedaald. In totaal zijn er bijna 2 miljoen ongebruikelijke transacties gemeld, en er zijn 91.893 transacties verdacht verklaard. In 2021 was het aantal ongebruikelijke transacties 1,2 miljoen, en zijn er 96.676 verdacht verklaard. De totale waarde van de verdacht verklaarde transacties bedroeg in 2022 bijna 30 miljard euro. Dit is een significante stijging ten opzichte van 2021, toen deze ruim 15 miljard euro bedroeg. De stijging wordt verklaard door een zeer beperkt aantal transacties (37) met gezamenlijk een uitzonderlijk hoge waarde van meer dan 20 miljard euro. FIU-Nederland merkt hierover op dat deze transacties vaak onderdeel zijn van internationale analyses en betrekking hebben op geldstromen die door ons financiële stelsel gaan, maar niet altijd in Nederland blijven.

Het aantal meldingen van ongebruikelijke transacties vanuit de banken en de Payment Service Providers (PSP’s) is groot en is ten opzichte van 2021 flink gestegen. Dit wordt verklaard door onder andere de organisatorische groei van één bank in het bijzonder en het feit dat deze bank geen samengestelde meldingen van ongebruikelijke transacties doet aan de FIU-Nederland, maar losse meldingen heeft gedaan.

De daling in het aantal verdacht verklaarde transacties ten opzichte van 2020 en 2021 wordt door FIU-Nederland verklaard door het feit dat voorgaande jaren als piekjaren kunnen worden beschouwd. Die kortstondige piek was het gevolg van de doorontwikkeling van de semiautomatische dossiervorming en de vooruitgang in criminologische data-analyse wat resulteerde in nieuwe inzichten. Die nieuwe inzichten zijn toegepast op ongebruikelijke transacties van eerdere jaren, waardoor daaruit alsnog transacties verdacht werden verklaard. Ook was er sprake van een piek in het aantal dossiers vanwege analyses gericht op mogelijke fraude met steungelden omtrent Covid-19. In 2022 is er absoluut gezien een daling waar te nemen in het aantal verdachte transacties, maar wanneer de FIU-Nederland corrigeert voor deze pieken, kan een lichte stijging in het aantal verdacht verklaarde transacties en dossiers worden vastgesteld. Een stijging die, zo constateert de FIU-Nederland, een structureel karakter heeft gekregen ten opzichte van de periode voordat de FIU-Nederland in capaciteit en technische mogelijkheden werd uitgebreid. Ter vergelijking, in de jaren 2016 tot en met 2019 schommelde het aantal verdacht verklaarde transacties tussen de 39.000 en 57.000. De afgelopen jaren ligt dit aantal tussen de 91.000 en 103.000 verdacht verklaarde transacties.

Internationale focus

De FIU-Nederland verklaarde in 2022 91.893 transacties verdacht, verdeeld over 16.213 dossiers, die ter beschikking zijn gesteld aan de (bijzondere) opsporingsdiensten en inlichtingen- en veiligheidsdiensten. De totale waarde van deze transacties bedroeg bijna dertig miljard euro. In het jaaroverzicht gaan we in op de nuancering die zo van belang is bij dit soort cijfers. Daarnaast is het van belang om op te merken dat dit bedrag niet gelijk is te stellen aan een mogelijk beslagresultaat en/of incassoresultaat van eenzelfde omvang in Nederland. Verdachte transacties hebben namelijk voor een groot deel betrekking op grensoverschrijdende geldstromen. Denk hierbij aan internationaal opererende criminelen, maar ook aan geldstromen die gebruik maken van ons zeer internationale financiële stelsel zonder dat deze stromen een verdere link met Nederland hebben. Uit dit soort internationale geldstromen kan zeer waardevolle financial intelligence voortkomen. In sommige gevallen richten we ons hier zelfs specifiek op. Een goed voorbeeld uit 2022 is ons werk op het gebied van sanctieontwijking.

Internationale samenwerking

Georganiseerde criminaliteit is bij uitstek een internationaal probleem. Criminele multinationals produceren en verhandelen drugs wereldwijd en ook het geld dat met deze handel gemoeid is, gaat razendsnel de hele wereld over. Het verstoren van deze internationale criminele geldstromen vergt dan ook veel op het gebied van internationale samenwerking. De FIU-Nederland werkt internationaal samen met 166 FIU’s binnen de Egmont Group. Tijdens het Nederlandse voorzitterschap van de Egmont Group is ingezet op de vernieuwing van het Egmont Secure Web (ESW), het systeem waarmee FIU’s wereldwijd onderling informatie uitwisselen. Inmiddels hebben alle leden van de Egmont Group ingestemd met het project en is de vernieuwing van het systeem van start gegaan.

Daarnaast hebben binnen de “Russia Related Illicit Finance and Sanctions FIU Working Group”, een initiatief van FINCEN, de FIU van de Verenigde Staten, een aantal FIU’s, waaronder Nederland, hun internationale samenwerking verstevigd op alle aspecten die te maken hebben met de huidige sancties tegen Russische en Belarussische entiteiten en individuen. Het doel van de samenwerking is gerichte informatie- en kennisdeling, onder meer ten aanzien van mogelijke witwasactiviteiten.

Sanctieontwijking

Het opzettelijk omzeilen van sancties is een misdrijf volgens de Wet op de economisch delicten (WED) en daarmee een gronddelict voor witwassen. Met andere woorden, bij transacties met betrekking tot sancties kan er mogelijk ook sprake zijn van een ongebruikelijke transactie in de zin van de Wwft. Daarom richtten, vanaf het moment dat duidelijk werd dat het sanctiepakket er aan kwam, een aantal FIU-analisten zich specifiek op dit onderwerp. Het grote voordeel van de positie van de FIU-Nederland hierbij is dat onze database vijf jaar terug gaat. De analisten konden hun nieuwe kennis daarom toepassen op vijf jaar aan transactiedata. Hieruit kwamen waardevolle inzichten naar voren. Mede op basis daarvan hebben wij in maart 2022 een nieuwsbrief verstuurd naar meldingsplichtige instellingen met daarin een aantal mogelijke risico’s. Uiteraard werd in dit hele proces de nauwe samenwerking gezocht met partners zoals de FIOD, het OM, verschillende ministeries en buitenlandse FIU’s.

Aan de private kant merkten we ook een sterke opschaling. Er kwamen veel verzoeken binnen voor kennissessies waar wij, daar waar mogelijk, gehoor aan gegeven hebben. Een goed voorbeeld is het webinar vanuit het Financieel Expertise Centrum (FEC) in maart waarin meer dan vierhonderd professionals bij elkaar kwamen om over dit onderwerp bijgepraat te worden en waarin wij als FIU-Nederland zowel spreker als toehoorder waren. Uiteindelijk leidde dit alles niet alleen tot kennisdeling en gezamenlijke kennisontwikkeling, maar ook tot een aantal zeer concrete resultaten. In totaal zijn er op dit onderwerp 137 dossiers verdacht verklaard met daarin 2.721 verdachte transacties over verschillende sanctiegerelateerde zaken. Zo werden wij door een partner FIU ingelicht dat er mede op basis van onze informatie ladingen van zogenoemde dual-use goederen onderschept zijn voordat deze verzonden konden worden. Een zeer waardevol resultaat. En ook in eigen land leidde de toegenomen aandacht voor sancties tot mooie resultaten. Zo kon de FIOD in één onderzoek beslag leggen op 137 miljoen euro en kon ze in een ander onderzoek overgaan tot een aanhouding in verband met een sanctieovertreding met betrekking tot microchips.

De kracht van financial intelligence

Uit deze voorbeelden blijkt wederom de kracht van de Wwft-keten. In een eerder jaaroverzicht kwam dit al heel duidelijk naar voren in het proces rondom het misbruik van Covid-19 steungelden. Nu blijkt dat opnieuw. De Wwft-keten en de fiancial intelligence die daaruit voortkomt is van groot belang in het tegengaan van witwassen, onderliggende delicten en terrorismefinanciering. Iedere dag opnieuw. Daarom lijkt het soms zo vanzelfsprekend. Maar in een ‘’nieuwe’’ situatie waarin we als keten snel moeten schakelen om zowel van elkaar te leren als om misdrijven tegen te gaan blijkt nu opnieuw hoe krachtig het Wwft-domein kan zijn.

Dit betekent uiteraard niet dat we er al zijn. Er is altijd ruimte voor verbetering. Daarom nemen we in het jaaroverzicht een aantal maatregelen door naar aanleiding van de resultaten van de verschillende evaluaties die in 2022 gepubliceerd zijn. Bijvoorbeeld maatregelen gericht op het nog beter kunnen sturen op gewenste uitkomsten. Daadkrachtig aan de slag met de uitkomsten van de evaluaties is essentieel om een volgende stap te zetten. Als keten, maar zeker ook als FIU-Nederland.

Investeringen in de FIU-Nederland

De FIU-Nederland heeft in 2022 structurele middelen toegekend gekregen vanuit de gelden die beschikbaar zijn gesteld voor de aanpak van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit. Hiermee is het jaarlijkse budget van de FIU-Nederland gegroeid van 6 miljoen euro in 2019 tot 13,4 miljoen euro in 2022. Dit is in 2022 ingezet ten behoeve van personele capaciteit en investeringen in technologie. De FIU-Nederland is uitgebreid van 63 fte in 2019 naar 94 fte in 2022. Ook de komende jaren wordt de FIU-Nederland nog verder versterkt in zowel capaciteit, kennis en expertise als verbeteringen in technologie. Met de investeringen in technologie kan de operationele capaciteit optimaal worden ingezet, waardoor de FIU-Nederland blijvend in staat is het toenemende aantal ongebruikelijke transacties te analyseren en te werken aan het opstellen en overdragen van arbeidsintensieve dossiers, waarbij omvangrijke criminele samenwerkingsverbanden en/of complexe structuren kunnen worden blootgelegd.

Ketenversterking verdachte transacties

Door de FIU-Nederland verdacht verklaarde transacties kunnen verschillende doelen dienen, bijvoorbeeld als aanleiding voor het starten van een opsporingsonderzoek, als ondersteunende informatie in een lopend strafrechtelijk onderzoek en als bijdrage aan regionale en nationale criminaliteitsbeelden. Uit onderzoeken blijkt dat financiële informatie, waaronder verdachte transacties, goed wordt gebruikt door opsporingsdiensten en het OM voor de aanpak van witwassen. Tegelijkertijd komt het aandachtspunt naar voren om de aanlevering van verdacht verklaarde transacties te verbeteren en om structureel meer inzicht te krijgen in het gebruik van verdacht verklaarde transacties in de opsporings- en vervolgingsfase. Daarom wordt ingezet op een gerichtere informatieoverdracht van de FIU-Nederland aan de (bijzondere) opsporingsdiensten en de verbetering van de registratie van het gebruik van verdacht verklaarde transacties door deze (bijzondere) opsporingsdiensten. Hierdoor kan een betere selectie op relevantie en gebruik van verdachte transacties door deze opsporingsdiensten plaatsvinden. Dit moet ook leiden tot een structurele deling van inzichten vanuit de opsporing en vervolging aan de FIU-Nederland en in samenwerking met de FIU-Nederland aan de meldingsplichtige instellingen, zoals de banken, om zo de zogenoemde feedbackloop te vergroten. De versterking van deze feedbackloop is een wens van velen binnen de keten en zou een grote stap in de verbetering van de effectiviteit van de poortwachtersfunctie en de aanpak van witwassen kunnen betekenen.