‘Nieuwe aanpak OM bij afhandeling strafzaken schaft celstraf bij bepaalde misdrijven af’

De Rechtspraak is niet te spreken over het nieuwe beleid van het Openbaar Ministerie over de afhandeling van strafzaken. Het OM kondigde onlangs aan de OM-strafbeschikking, waarbij strafzaken buiten de rechter worden afgedaan, zo veel mogelijk te benutten. Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak: ‘Hiermee wordt de strafrechter buitenspel gezet en de rechtsstaat ondergraven. En het betekent dat een celstraf bij tienduizenden zaken feitelijk wordt afgeschaft. Dat is maatschappelijk niet uit te leggen.’

Ingrijpende delicten

Via een strafbeschikking kan het OM een misdrijf waar minder dan zes jaar gevangenisstraf op staat buiten de rechter om afdoen. Hierbij mag geen celstraf worden opgelegd – dat kan alleen een rechter –  maar wel een taakstraf of geldboete. Het nieuwe beleid van het OM houdt in dat officieren van justitie slechts bij hoge uitzondering nog bepaalde misdrijven zoals diefstal voor de rechter mogen brengen. En dat dus ook nog maar zelden bij dit soort misdrijven een gevangenisstraf volgt.

Het OM wil in eerste instantie bij een eerste groep misdrijven (zoals diefstal) het beleid toepassen, maar op termijn dit verder uitbreiden. Naves: ‘Het gaat om voor mensen ingrijpende delicten zoals mishandeling en woninginbraak. De rechter legt in dit soort zaken regelmatig een gevangenisstraf op. Bijvoorbeeld als er sprake is van recidive en een taakstraf of geldboete maatschappelijk niet meer op hun plaats zijn en de rechter gevangenisstraf, ook vanuit het perspectief van slachtoffers, daarom noodzakelijk vindt.'

Openbaarheid

Naast de vragen die het nieuwe beleid oproept voor de behandeling van individuele zaken en de rechten van verdachten en slachtoffers hierbij, raakt het ook de openbaarheid van rechtspraak. Het werk van de rechter is openbaar. Iedereen kan komen kijken en controleren hoe het er in de zittingszaal aan toe gaat, met name ook journalisten. Naves: ‘Juist in het strafrecht is dit van het grootste belang, want hier staat een individu tegenover een machtig overheidsapparaat dat hem beschuldigt van strafbare feiten. De behandeling van een OM-beschikking is besloten, dus zonder publiek. De samenleving kan dan niet zien wat er achter de schermen wordt besproken. De maatschappelijke functie van openbaarheid ontbreekt volledig. Worden rechten voldoende beschermd? Dit kan het vertrouwen dat mensen hebben in de rechtsstaat schaden.’ Hij wijst erop dat de procureur-generaal bij de Hoge Raad, belast met het toezicht op de OM-strafbeschikking, niet voor niets kritische rapporten uitbracht over de manier waarop met de beschikking wordt omgegaan.

Eenzijdig

Door de strafrechter buitenspel te zetten en in feite de gevangenisstraf bij een groot aantal strafzaken af te schaffen, past het OM eenzijdig het straftoemetingsbeleid in Nederland aan, vindt Naves. ‘Het OM heeft de wettelijke bevoegdheid om zaken af te doen met een beschikking, daar willen wij ook niet aan tornen. Maar hier is meer aan de hand. Dit past niet binnen de rechtsstaat. Zo’n ingrijpende beleidswijziging kun je alleen nemen in overleg met de Rechtspraak, en bijvoorbeeld ook de politie en andere organisaties in de strafrechtketen. Wij dringen daarom aan op zo’n gesprek, op zeer korte termijn.’