In schriftelijke opmerkingen in de prejudiciële procedure bij de Hoge Raad pleit de Nederlandse orde van advocaten (NOvA) voor een principiële uitleg van het verschoningsrecht. Ondanks het zwaarwegende belang van de vertrouwelijkheid tussen de advocaat en cliënt, staat dit algemeen geldende rechtsbeginsel in de praktijk al jaren ernstig onder druk. De NOvA vindt het nodig dat de opsporings- en vervolgingspraktijk zich aanpast om het verschoningsrecht te waarborgen.

Op 1 november jl. diende de NOvA schriftelijke opmerkingen in bij de Hoge Raad. Die buigt zich over de prejudiciële vragen over de omgang met verschoningsgerechtigde informatie van het gerechtshof ’s-Hertogenbosch.

Geen ruimte voor nuance

Eventuele beperkingen en uitzonderingen op de vertrouwelijkheid van het contact tussen advocaat en cliënt zijn met het oog op de rechtszekerheid slechts in zeer uitzonderlijke omstandigheden toelaatbaar. Daarbuiten is er geen ruimte voor compromis of nuancering, stelt de NOvA. Het is uiteindelijk aan de rechter om in concrete zaken het rechtmatig gebruik en de grenzen van de geheimhoudingsplicht en het verschoningsrecht te beoordelen. Die beoordeling komt in eerste instantie toe aan de verschoningsgerechtigde zelf, en anders alleen aan de rechter(-commissaris) gelet op zijn onpartijdige en onafhankelijke rol. Voor kennisneming, laat staan beoordeling, van geheimhouderinformatie door geheimhoudings- en opsporingsambtenaren is hierin geen ruimte. De filtering en selectie zou, als het aan de NOvA ligt, bij voorkeur voor het hele land centraal moeten worden ondergebracht bij (het kabinet van) één rechter-commissaris.

Aanpassing van de praktijk

Op dit gebied constateert de NOvA evenwel een verwijdering tussen de rechtspraak over het verschoningsrecht van de Nederlandse en Europese rechter en de wijze waarop het Openbaar Ministerie en opsporingsinstanties daarmee in de praktijk omspringen. Niet zelden geven zij aan andere belangen voorrang, zonder dat een rechter zich heeft kunnen uitspreken over de toepasselijkheid van het verschoningsrecht. Het is volgens de NOvA dan ook nodig dat de praktijk zich aanpast aan wat nodig is ter waarborging van het verschoningsrecht.

Maatregelen ter waarborging

Van het Openbaar Ministerie kan en mag ook worden verwacht dat het technische maatregelen neemt ter waarborging van het verschoningsrecht. Ondersteunend hieraan zou kunnen worden onderzocht of een systeem van e-mailherkenning – naar het voorbeeld van het bestaande systeem van nummerherkenning – kan worden ontwikkeld en geïmplementeerd. Idealiter kan zo’n systeem geheimhouderinformatie voorafgaand uit de nog in beslag te nemen of te vorderen informatie filteren. Kan dat niet, dan zou de rechter-commissaris dit systeem van e-mailherkenning naderhand kunnen gebruiken voor de benodigde filtering. Als de rechter-commissaris oordeelt dat het verschoningsrecht van toepassing is, dienen de geheimhoudergegevens aan de geheimhouder fysiek te worden geretourneerd of digitaal vernietigd. Ook met het oog op de mogelijke ontwikkeling en inrichting van een dergelijk systeem is beantwoording door de Hoge Raad op de gestelde prejudiciële vragen van groot belang.

Kernwaarde vertrouwelijkheid

De NOvA benadrukt in algemene zin dat de vertrouwelijkheid van het contact tussen advocaat en cliënt van essentieel belang is voor het goed kunnen vervullen van de rol van de advocaat in de rechtsbedeling. Rechtzoekenden moeten in volle openheid en vertrouwen informatie kunnen wisselen met hun advocaat, zonder vrees dat die informatie naar buiten komt. Zonder vertrouwelijkheid komt een adequate rechtshulpverlening en goede rechtsbedeling in het gedrang. Die vertrouwelijkheid, één van de kernwaarden van de advocatuur, wordt gewaarborgd door de geheimhoudingsplicht en het verschoningsrecht van de advocaat. Niet als ‘privilege’ van de advocaat, maar ten behoeve van de rechtzoekende, zodat die zich vrijelijk tot een advocaat kan wenden voor advies en bijstand.