Op 3 mei zijn door de Europese Commissie voorstellen gedaan om de bestrijding van corruptie op te schroeven. Dit volgt op de toezegging die voorzitter Von der Leyen in haar toespraak over de Staat van de Unie 2022 heeft gedaan. Het idee is dat de Commissie haar acties zal opvoeren: voortbouwend op bestaande maatregelen, zal zij meer inspanningen leveren om de preventie van corruptie te integreren in het ontwerp van EU-beleid en -programma's, en zal zij de lidstaten actief ondersteunen bij de ontwikkeling van een krachtig corruptiebestrijdingsbeleid en robuuste anticorruptiewetgeving. Via het jaarlijkse verslag over de rechtsstaat houdt de Commissie ook toezicht op de ontwikkelingen op het gebied van corruptiebestrijding op nationaal niveau, brengt zij uitdagingen in kaart en doet zij aanbevelingen aan de lidstaten.

De reeks maatregelen omvat nieuwe en aangescherpte regels voor de strafbaarstelling van corruptie en de harmonisatie van straffen in de hele EU, alsook een door de Commissie gesteund voorstel van de hoge vertegenwoordiger om in het kader van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB) een specifieke sanctieregeling in te voeren om ernstige vormen van corruptie wereldwijd aan te pakken. Deze nieuwe maatregelen leggen sterk de nadruk op preventie en het creëren van een cultuur van integriteit, waarin corruptie niet wordt getolereerd, en versterken tegelijkertijd de handhavingsinstrumenten.

Belangrijkste elementen van de voorstellen

I. Mededeling over corruptiebestrijding

In een gezamenlijke mededeling bundelen de Commissie en de hoge vertegenwoordiger bestaande werkzaamheden en ontwikkelen zij nieuwe actiegebieden en instrumenten, zowel op het niveau van de EU als op het niveau van de lidstaten, waarbij zij ook een duidelijk engagement aangaan om corruptie op mondiaal niveau aan te pakken. Een EU-netwerk tegen corruptie, waarin rechtshandhavingsinstanties, overheidsinstanties, beroepsbeoefenaars, het maatschappelijk middenveld en andere belanghebbenden worden samengebracht, zal fungeren als katalysator voor corruptiepreventie in de hele EU en zal beste praktijken en praktische richtsnoeren ontwikkelen. Een belangrijke taak van het netwerk zal erin bestaan de Commissie te ondersteunen bij het in kaart brengen van gemeenschappelijke gebieden met een hoog corruptierisico in de hele EU. De werkzaamheden van het netwerk zullen worden meegenomen in een EU-strategie voor corruptiebestrijding, die in overleg met het Europees Parlement en de Raad moet worden ontwikkeld teneinde het effect en de samenhang van de EU-acties te maximaliseren.

Binnen de EU-instellingen geldt er een nultolerantie ten aanzien van corruptie. In de mededeling worden de ethische, integriteits- en transparantieregels ter voorkoming van corruptie binnen de EU-instellingen nader omschreven. Dit kader moet niet alleen strikt en consequent worden toegepast, maar ook voortdurend worden geactualiseerd.

II. Strengere regels ter bestrijding van corruptie

De Commissie stelt een nieuwe richtlijn betreffende corruptiebestrijding voor. Het voorstel behelst een modernisering van het bestaande EU-rechtskader voor corruptiebestrijding door:

a) Het voorkomen van corruptie en het opbouwen van een cultuur van integriteit

Bewustmaking van corruptie door middel van voorlichtings- en bewustmakingscampagnes, onderzoek en onderwijsprogramma's om corruptierisico's en -delicten terug te dringen.
Ervoor zorgen dat de publieke sector verantwoording verschuldigd is volgens de hoogste normen door de lidstaten te verplichten doeltreffende regels vast te stellen inzake open toegang tot informatie van algemeen belang, de openbaarmaking en het beheer van belangenconflicten in de publieke sector, de openbaarmaking en verificatie van vermogensbestanddelen van overheidsfunctionarissen en de regulering van de interactie tussen de particuliere en de publieke sector.
Gespecialiseerde instanties voor corruptiebestrijding oprichten en zorgen voor voldoende middelen en opleiding voor de autoriteiten die verantwoordelijk zijn voor de preventie en bestrijding van corruptie.

b) Een enkele rechtshandeling voor alle corruptiedelicten en sancties

Harmonisatie van de definitie van strafbare feiten die als corruptie worden vervolgd, zodat niet alleen omkoping, maar ook wederrechtelijke toe-eigening, ongeoorloofde beïnvloeding, misbruik van functies, alsmede belemmering van de rechtsgang en illegale verrijking in verband met corruptiedelicten daaronder vallen. Krachtens het voorstel moeten alle strafbare feiten in de zin van het Verdrag van de Verenigde Naties tegen corruptie worden opgenomen in het EU-recht. Voorts heeft het voorstel betrekking op corruptie in zowel de publieke als de particuliere sector.
Het niveau van de strafrechtelijke sancties voor natuurlijke en rechtspersonen wordt verhoogd en de regels inzake verzwarende en verzachtende omstandigheden worden geharmoniseerd.

c) Doeltreffend onderzoek naar en vervolging van corruptie

Onderzoeksinstrumenten: de lidstaten moeten ervoor zorgen dat de rechtshandhavingsinstanties en het openbaar ministerie beschikken over passende onderzoeksinstrumenten ter bestrijding van corruptie.
Immuniteiten of voorrechten ten aanzien van onderzoek en vervolging: de lidstaten moeten ervoor zorgen dat de voorrechten en immuniteiten tijdens corruptieonderzoeken kunnen worden opgeheven door middel van een doeltreffende en transparante procedure, die vooraf bij wet is vastgesteld en snel kan worden afgerond.

Invoering van minimumvoorschriften inzake verjaring om ervoor te zorgen dat er voldoende tijd is om corruptiedelicten voor de rechter te brengen.

III. Uitbreiding van het instrumentarium voor GBVB-sancties tot ernstige vormen van corruptie

EU-sancties zijn een hulpmiddel ter verwezenlijking van cruciale GBVB-doelstellingen, zoals het handhaven van vrede, het versterken van de internationale veiligheid, en het consolideren en ondersteunen van de democratie, het internationaal recht en de mensenrechten. Met het huidige, door de Commissie gesteunde voorstel van de hoge vertegenwoordiger zal de EU ernstige gevallen van corruptie overal ter wereld kunnen aanpakken, ongeacht waar zij zich voordoen. Het voorstel zal de interne en externe EU-instrumenten ter bestrijding van corruptie aanvullen en versterken en laten zien dat de EU vastbesloten is alle instrumenten, waaronder GBVB-sancties, te gebruiken om corruptie uit te roeien.

Volgende stappen

Het Europees Parlement en de Raad zullen over de voorgestelde richtlijn moeten onderhandelen en deze moeten aannemen voordat zij EU-wetgeving kan worden.

Het voorgestelde nieuwe kader voor GBVB-sancties tegen corruptie zal door de Raad moeten worden besproken en aangenomen.

Achtergrond

In haar toespraak over de Staat van de Unie 2022 stelde voorzitter Von der Leyen dat er kordaat moet worden opgetreden tegen corruptie.

Corruptie is zeer schadelijk voor de samenleving, onze democratieën, de economie en de burgers. Zij ondermijnt de instellingen waarvan wij afhankelijk zijn en tast hun geloofwaardigheid aan, evenals hun vermogen om overheidsbeleid te ontwikkelen en openbare diensten van goede kwaliteit te verlenen. Zij fungeert ook als katalysator voor de georganiseerde misdaad en werkt vijandige buitenlandse inmenging in de hand. Het is van essentieel belang dat corruptie met succes wordt voorkomen en bestreden, zowel om de waarden van de EU en de doeltreffendheid van het EU-beleid te waarborgen als om de rechtsstaat en het vertrouwen in de regeerders en de overheidsinstellingen in stand te houden.

Corruptie is per definitie moeilijk te kwantificeren, maar volgens zelfs voorzichtige ramingen kost zij de EU-economie minstens 120 miljard euro per jaar. De negatieve effecten van corruptie zijn wereldwijd voelbaar en ondermijnen de inspanningen om goed bestuur en welvaart tot stand te brengen en de duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties te verwezenlijken.

Volgens wereldwijde corruptie-indices behoren veel EU-lidstaten tot de landen die als het minst corrupt ter wereld worden beschouwd. Corruptie blijft echter een belangrijk punt van zorg voor burgers in de hele EU: uit Eurobarometer-gegevens blijkt dat in 2022 bijna zeven op de tien Europeanen (68 %) van mening waren dat corruptie wijdverbreid was in hun land en dat slechts 31 % van mening was dat de inspanningen van hun regering om corruptie te bestrijden doeltreffend zijn.