De Afdeling advisering van de Raad van State heeft op 10 mei 2023 advies vastgesteld over het wetsvoorstel over de confiscatie van goederen met een criminele herkomst (Wet confiscatie criminele goederen). Het advies is op 15 mei 2023 openbaar gemaakt en gepubliceerd op de website van de Raad van State.

Inhoud van het wetsvoorstel

De regering wil met het wetsvoorstel het afpakken (confisqueren) van opbrengsten uit criminaliteit makkelijker maken. De regering ziet dit als een belangrijke maatregel om georganiseerde en ondermijnende criminaliteit effectiever te bestrijden. Op dit moment kunnen criminele opbrengsten alleen worden afgenomen als iemand strafrechtelijk is veroordeeld. Het wetsvoorstel introduceert een civielrechtelijke procedure voor het confisqueren van criminele opbrengsten. Het Openbaar Ministerie moet dan aantonen dat het gaat om vermogen of zaken zoals auto’s of boten die afkomstig zijn uit een misdrijf. Die kunnen dan worden afgepakt zonder dat daar een strafrechtelijke veroordeling aan vooraf gaat. Dit wordt aangeduid als ‘non conviction based confiscation’ en wordt afgekort als NCBC.

Belangenafweging

De Afdeling advisering onderkent dat georganiseerde en ondermijnende criminaliteit een groot gevaar is voor de rechtsstaat. Daarom begrijpt zij de wens van de regering om te zoeken naar nieuwe manieren die kunnen bijdragen aan een effectieve bestrijding hiervan. Tegelijkertijd moet ook de bescherming van fundamentele rechten, zoals het recht op eigendom of het recht op een eerlijk proces, niet uit het oog worden verloren. De Afdeling advisering vindt dat de juiste balans tussen deze belangen nog niet is gevonden in het wetsvoorstel. Daarom maakt zij een aantal opmerkingen in dit advies.

Meer waarborgen en randvoorwaarden in de wet

In het strafrecht zijn verschillende waarborgen opgenomen om de rechten van de verdachte te beschermen, zoals de zogenoemde onschuldpresumptie. De NCBC bevat echter minder waarborgen, omdat deze procedure niet is gericht op personen, maar op goederen. Er moet worden voorkomen dat de NCBC wordt gebruikt om strafrechtelijke waarborgen te omzeilen. De Afdeling advisering vindt dat dit beter moet worden vastgelegd in het wetsvoorstel zelf en in de toelichting bij het voorstel. Daarnaast kan de NCBC worden ingezet om vermogen of goederen af te pakken die verband houden met een afgeronde strafzaak. Als de verdachte in de strafzaak is vrijgesproken, zou het volgens de Afdeling advisering in strijd met de onschuldpresumptie kunnen zijn als goederen dan alsnog via de NCBC worden afgepakt. Ook als de rechter de verdachte heeft veroordeeld, maar goederen aan hem heeft teruggegeven, is het niet wenselijk als deze goederen alsnog kunnen worden afgenomen in de NCBC. De burger moet er immers op een gegeven moment op kunnen vertrouwen dat een rechtszaak klaar is en dat hij zijn goederen mag houden. De Afdeling adviseert daarom het wetsvoorstel zo aan te passen dat vermogen of goederen in deze gevallen niet kunnen worden geconfisqueerd.

Beperk reikwijdte of maak een tijdelijke wet

Zelfs wanneer deze adviesopmerkingen worden overgenomen door de regering, ziet de Afdeling advisering risico’s dat fundamentele rechten geschonden worden. Zij adviseert de regering daarom een keuze te maken. De regering kan het wetsvoorstel beperken tot gevallen waarin de meerwaarde van de NCBC duidelijk is, maar het onwaarschijnlijk is dat fundamentele rechten worden geschonden. Het gaat dan bijvoorbeeld om situaties waarin strafrechtelijke vervolging om juridische redenen niet mogelijk is of situaties waarin de officier van justitie vervolging niet wenselijk vindt. Als de regering het wetsvoorstel niet wil beperken tot deze gevallen, dan is het advies om de NCBC tijdelijk in te voeren. Op deze manier kan eerst worden gekeken hoe het wetsvoorstel in de praktijk uitpakt. Deze inzichten kunnen dan in de toekomst worden gebruikt bij het beantwoorden van de vraag of de NCBC definitief moet worden ingevoerd.