Sinds het Verdrag van Lissabon is de Europese rechtsorde ten gronde veranderd. Dat is goed zichtbaar binnen de Ruimte voor vrijheid, veiligheid en recht, waarvan het strafrecht en het asielrecht deel uitmaken. In deze bijdrage wordt ingegaan op de top-down invloed van het EU-recht op het Nederlandse straf- en asielrecht, maar ook op de bottom-up invloed van het Nederlandse recht op het Europese niveau. In toenemende mate is er sprake van een wisselwerking tussen nationaal en EU-recht, zodat de nationale rechtsordes steeds meer geïntegreerd raken in de samengestelde Europese rechtsorde.

Op 1 december 2024 viert het Verdrag van Lissabon zijn vijftiende verjaardag. In dit nummer staat de invloed van het verdrag in de strafrechtspraktijk in Nederland en breder binnen de EU centraal. Het Verdrag van Lissabon wijzigde het Verdrag betreffende de Europese Unie (hierna: VEU) en het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap (hierna: VWEU). Het VEU en het VWEU vormen samen de basis van het huidige EU-recht waarin de beginselen en doelstellingen van de EU, haar instellingen en het toepassingsgebied ervan zijn vastgelegd.