Milieucriminaliteit raakt ons dubbel en dwars. De effecten ervan zijn niet altijd (direct) zichtbaar, maar hebben zeer grote en ondermijnende gevolgen voor de leefomgeving, economie en maatschappij. Als samenleving draaien we op voor zowel de milieu- als de economische schade. Bovendien schaadt het ook nog eens de gezondheid van mensen, dieren en planten. Dit staat in het Dreigingsbeeld Milieucriminaliteit 2021.

Wat bedreigt ons?

In dit rapport zijn negen vormen van milieucriminaliteit geselecteerd die nader zijn uitgediept, variërend van dreigingen voor bodem en waterkwaliteit en biodiversiteit tot dreigingen gerelateerd aan de circulaire economie. Milieucriminaliteit heeft verstrekkende gevolgen voor de wereld waarin we wonen en waar we deel van uitmaken. Milieucriminaliteit is veelal ‘hidden impact crime’: de effecten ervan zijn niet altijd (direct) zichtbaar, maar hebben zeer grote en ondermijnende gevolgen voor de leefomgeving, economie en maatschappij. De gezondheid van mens en dier en het milieu worden aangetast door bijvoorbeeld vervuilde grond of water, door illegale lozingen van afval of gevaarlijke stoffen, mestfraude, illegale gewasbeschermingsmiddelen en het verwerken van (chemisch) afval in diervoeder of scheepsbrandstoffen.

Daarnaast heeft het streven naar een circulaire en duurzame economie zwaar te lijden onder de fraude en gerommel op het gebied van olie, afval en koelmiddelen. Het financiële gewin van criminelen heeft een negatieve invloed op het behalen van de gestelde klimaatdoelen.

De vraag naar exclusief voedsel, luxe producten en decoratie houdt wereldwijd de wildlife crime in stand. Het illegaal verkrijgen en verhandelen van (wilde) fauna en flora leidt tot ernstige schade voor onze biodiversiteit en soorten kunnen definitief verdwijnen.

Tot slot vormen zeer zorgwekkende stoffen als asbest, lood, benzeen en sommige PFAS-emissies uit onze (chemische) industrie een dreiging als het gaat om fysieke veiligheid.

Andere aanpak

Zowel het (punitief en herstellend) bestuursrecht als het strafrecht is nodig voor de aanpak van milieucriminaliteit. Dit duale karakter van het handhavingsstelsel, het grote aantal betrokken publieke partijen en de vaak ingewikkelde aard van de ook nog eens zeer uiteenlopende regelgeving maken de milieuhandhaving specialistisch en complex.

Helaas beschrijft ook dit dreigingsbeeld, net zoals recente rapporten van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, de commissie Van Aartsen en de Algemene Rekenkamer dat de aanpak van milieucriminaliteit in de praktijk veel te wensen over laat.

De opsporing is gefragmenteerd, de vervolging te weinig slagvaardig en de uiteindelijke sancties zijn niet afschrikwekkend. Daarnaast is er binnen de gehele keten te weinig capaciteit en duren de zaken veel te lang. Grote vermijdbare milieuschade is het gevolg. Er is meer capaciteit nodig, maar ook een andere aansturing en meer gebonden slagkracht voor een effectieve strafrechtelijke aanpak.

Strategische Milieukamer

De Strategische Milieukamer (SMK) is opdrachtgever van het Dreigingsbeeld Milieucriminaliteit. In de SMK zijn onder voorzitterschap van het Openbaar Ministerie de belangrijkste spelers voor de strafrechtelijke aanpak van milieucriminaliteit vertegenwoordigd; de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (ISZW), de Politie en de Omgevingsdiensten.

Iedere partij heeft een flinke inspanning geleverd waardoor het dreigingsbeeld completer is dan ooit. Naast de gevolgen en de verwachting van de impact van milieucriminaliteit voor de toekomst is ook een beschrijving van de ketens, de regelgeving en de handhaving beschreven. De onderzoekers sluiten ieder hoofdstuk af met aanknopingspunten om deze vorm van milieucriminaliteit tegen te houden of terug te dringen.