Jaarverslag 2020 Inspectie SZW
/Het virus heeft ingrijpende gevolgen voor de arbeidsmarkt en daarmee voor het werkterrein van de Inspectie SZW in brede zin. Naast risico’s op besmetting tijdens het werk, overbelasting in sectoren waar de druk toeneemt en nieuwe risico’s door thuiswerken zien we een risico op terugval in inkomen en een grotere afhankelijkheid van voorzieningen. Dit alles heeft ook gevolgen voor de werkwijze van de Inspectie zelf.
Resultaten strafrecht in 2020
In 2020 heeft Opsporing 41 onderzoeken op het SZW-domein afgerond. Deze onderzoeken betreffen 38 reguliere onderzoeken en 3 ontnemingsonderzoeken. Daarmee is de doelstelling van 40 tot 50 onderzoeken, zoals vastgelegd in het Handhavingsarrangement 2020, gerealiseerd. Voor 38 reguliere onderzoeken kan de volgende onderverdeling worden gemaakt:
2 zaken met het thema arbeidsomstandigheden;
14 zaken met het thema illegale tewerkstelling/ mensensmokkel;
1 zaak met het thema mensenhandel/arbeidsuitbuiting;
1 zaak met het thema overige (arbeidsmarkt)fraude;
14 zaken met het thema uitkerings-/subsidiefraude (fraude met WW-uitkeringen, de NOW-gelden en inburgering);
6 zaken met betrekking tot uitzendbureaus.
Naast de reguliere zaken heeft Opsporing in 2020 bij drie onderzoeken naar ernstige arbeidsongevallen assistentie verleend.
Verder is in drie gevallen een rechtshulpverzoek van buitenlandse opsporingsdiensten uitgevoerd. Ook zijn in 2020 25 zogenoemde knock and talk-gesprekken gevoerd met betrekking tot de NOW-regeling. Deze methode wordt toegepast bij serieuze signalen die echter onvoldoende ernstige fraude-indicaties bevatten. De subsidieaanvrager wordt met deze gesprekken in staat gesteld om zelfstandig zijn handelswijze aan te passen en de susidievoorwaarden na te leven.
De aanpak van fraude in de zorg vindt plaats in samenwerking met meerdere partijen die zich verenigd hebben in de Taskforce Integriteit Zorgsector. De Inspectie is de leidende opsporingsdienst in dit samenwerkingsverband. Zo heeft zij dit jaar samen met de Nederlandse Zorgautoriteit namens de ketenpartners de signaleringsbrief zorgfraude 2020 geschreven. In deze signaleringsbrief zijn signalen en knelpunten beschreven die de Inspectie en andere ketenpartners in de uitvoeringspraktijk tegenkomen.62 Ook maakt de Inspectie deel uit van het samenwerkingsverband Informatie Knooppunt Zorgfraude (IKZ) en draagt zij bij aan de transitie van het huidige IKZ naar een nieuwe rechtspersoon met een wettelijke taak (stichting IKZ).
Lopende en gestarte onderzoeken
Er zijn 46 lopende onderzoeken, waarvan 6 ontnemingsonderzoeken. De lopende zaken betreffen onder meer onderzoeken naar mensenhandel/arbeidsuitbuiting (10), fraude met NOW-zaken en inburgering. De onderzoeken die bij de Inspectie lopen zijn veelal omvangrijk en duren om die reden vaak langer dan een jaar. Van de 46 onderzoeken zijn er 23 in 2020 gestart. De overige lopende onderzoeken zijn gestart in één van de jaren ervoor.
Fraude met steunmaatregelen
In 2020 zijn als gevolg van de coronacrisis steunmaatregelen getroffen, die bedrijven en zelfstandigen (zzp’ers) moeten ondersteunen. Het gaat om regelingen als de NOW, TOFA (uitgevoerd door UWV) en de TOZO (uitvoering door gemeenten). Als tijdens het vaststellen van de subsidie sprake is van een redelijk vermoeden van een strafbaar feit, dan kan UWV aangifte bij het OM doen. Het OM kan vervolgens, met onder andere de informatie van UWV, besluiten dat de Inspectie een opsporingsonderzoek instelt. In 2020 zijn door de Inspectie in totaal 656 meldingen in relatie tot de steunmaatregelen ontvangen. Alle meldingen worden geanalyseerd, veredeld en gewogen. Veel meldingen vallen af, bijvoorbeeld omdat ze niet concreet genoeg zijn, onvoldoende fraude-indicaties bevatten of door andere instanties worden opgepakt. Opsporing is gestart met 24 strafrechtelijke onderzoeken naar fraude met NOW-gelden, waarvan er vorig jaar 8 bij het Functioneel Parket zijn ingeleverd.
Bij misbruik en oneigenlijk gebruik van de steunmaatregelen werkt de Inspectie samen met UWV, de FIOD en de beleidsdirectie ‘Uitvoering van Bedrijf’. Er vindt wekelijks een meldingenoverleg plaats, waarin wordt besloten wie een melding gaat oppakken. Er zijn ook strafrechtelijke onderzoeken die de FIOD en Inspectie samen hebben opgepakt. Ten aanzien van de TOZO vindt samenwerking tussen de Inspectie en gemeenten plaats, waarbij meldingen met elkaar worden gedeeld. De Inspectie krijgt onder meer Financial Intelligence Unit (FIU)-meldingen over de TOZO. Deze meldingen worden geanalyseerd, gedestilleerd en vervolgens naar de desbetreffende gemeente gestuurd.
De Inspectie ontvangt meldingen over fraude met steunmaatregelen onder meer via de Frontoffice van de Inspectie, van het UWV en de Financial Intelligence Unit (FIU) ontvangen.57 De Inspectie krijgt de meldingen vanuit de FIU binnen via een Verdachte Transactie (VT). Samen met het Anti Money Laundering Centre van de FIOD, banken en de FIU heeft de Inspectie VT’s, die op mogelijke fraude met steunmaatregelen duiden, gemonitord. De aanpak van fraude ten aanzien van de corona steunmaatregelen zal ook in 2021 onze aandacht vragen. Inmiddels zijn NOW2 en NOW3 van kracht.
Zorgfraude
De Recherche Zorg verricht strafrechtelijke onderzoeken op het domein van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Het ministerie van VWS financiert deze taken van de Inspectie. In 2020 heeft Recherche Zorg 15 (reguliere) onderzoeken afgerond op de sectoren die geprioriteerd zijn door het ministerie van VWS. Daarmee is de doelstelling voor 2020 in het Handhavingsarrangement van 12 tot 18 onderzoeken gerealiseerd. Van de 15 reguliere onderzoeken hadden 14 onderzoeken betrekking op het Persoonsgebonden Budget (PGB) en 1 onderzoek op Zorg in Natura (ZIN). Naast de reguliere onderzoeken heeft Recherche Zorg een assistentieonderzoek afgerond voor de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Het onderzoek richt zich op twee zorgbureaus die ervan worden verdacht dat ze personeel met valse diploma’s in de geestelijke gezondheidszorg en jeugdhulp hebben laten werken. Eind december waren er 12 lopende onderzoeken, waarvan 11 reguliere onderzoeken en 1 ontnemingsonderzoek. Ook heeft de Recherche Zorg partners (onder meer van het Informatie Knooppunt Zorgfraude en de politie) in staat gesteld zelf onderzoeken te starten door informatie uit strafrechtelijke onderzoeken met hen te delen.
Ontwikkelingen binnen Opsporing
In 2020 is de Inspectie voor haar opsporingstaak verder gegaan op het ingeslagen pad van professionalisering van de organisatie, langs de vier sporen: strategische personeelsplanning (inclusief werving), leren en ontwikkelen, verbetering werkprocessen en cultuur en leiderschap. Verder is een begin gemaakt met de vormgeving van de Business Intelligence (BI); de werkprocessen worden meer gemodelleerd langs de lijn van het informatiegestuurd werken en het leiderschapstraject.
In de samenwerking tussen inspectieprogramma’s en Opsporing komen de bestuursrechtelijke aanpak en het strafrechtelijk onderzoek samen. Zo vindt er tussen het Programma Arbeidsuitbuiting (PAU) en Opsporing tweewekelijks een overleg plaats, waarbij alle signalen van arbeidsuitbuiting en ernstige benadeling gezamenlijk besproken worden. Op deze manier kan worden beoordeeld welke interventie het meeste effect oplevert. Tevens wordt in samenwerking tussen opsporing en het programma gewerkt aan structurele verbeteringen in de aanpak van arbeidsuitbuiting. Dit ziet onder andere toe op verbeterde registratie van meldingen en slachtoffers, verbetering in- en extern meldproces, verbetering informatiepositie en terugdringen doorlooptijden strafzaken en een intensievere relatie met ketenpartners. De aanpak van strafbare feiten die betrekking hebben op uitzendbureaus gebeurt door het team Aanpak Malafide Uitzendbureaus (AMU). Dit team is een samenwerkingsverband tussen de Belastingdienst, UWV, handhaving binnen het ministerie SZW en opsporing binnen de Inspectie SZW. |Het richt zich vooral op complexere zaken, waarbij ook belastingfraude, schijnconstructies en uitkeringsfraude een rol kunnen spelen. Daarnaast werkt de Inspectie samen met SZW, SVB, de Belastingdienst en het UWV binnen het Kennis en Informatie Platform (KIP). Het KIP is gericht op samenwerking in de keten, kennisdeling van handhavingsmethodes en het uitwisselen van signalen.
Verder heeft Opsporing in 2020 onder meer met de inspectieprogramma’s Asbest en Certificatie en Markttoezicht samengewerkt. Opsporing is ingezet bij een project waarin aandacht is besteed aan het ongewenst doorstarten van asbestsaneringsbedrijven. Naar aanleiding van een signaal is een strafrechtelijk onderzoek naar het uitgeven van valse DAV-certificaten ingesteld. Deze certificaten Deskundig Asbest Verwijderaar zijn noodzakelijk voor de medewerkers die asbestverwijderingen uitvoeren. Verder werkt Opsporing geregeld samen met toezichtprogramma’s bij arbeidsongevallen. Dit heeft onder meer tot onderzoeken geleid die vorig jaar voor de rechter zijn verschenen.
Analytical Meeting Labour Exploitation
Begin 2020 is het idee ontstaan om naast een Joint Action Days (JAD)-week ook een EMPACT analytical meeting te organiseren. Het gaat hier om een meeting voor analisten/ onderzoekers van de specifieke bij Europol aangesloten landen, waarbij er wordt gesproken over nieuwe trends en fenomenen die zich afspelen in de verschillende landen. Daarnaast worden er verschillende onderzoeksmethoden besproken. Binnen EMPACT THB Labour Exploitation is afgesproken dat Nederland (te weten de Inspectie SZW) de EMPACT analytical meeting zal organiseren.
De bijeenkomst is georganiseerd als web event in augustus 2020. De Inspectie SZW gaf daar (samen met Engeland en Frankrijk) een presentatie over het onderzoek arbeidsuitbuiting in domestic work. De bijeenkomst is bezocht door (strategische) analisten en onderzoekers van inspectie- en/of politiediensten uit verschillende Europese landen.
Samenwerking
Voor de strafrechtelijke aanpak wordt op beleidsmatig niveau onder meer samengewerkt met het Platform Bijzondere Opsporingsdiensten (BOD-en). Behalve uit de vier Bijzondere Opsporingsdiensten Fiscale Inlichtingen en Opsporingsdienst (FIOD), Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en Inspectie SZW bestaat het Platform uit de Nationale Politie, het Functioneel Parket, de Koninklijke Marechaussee en de Rijksrecherche. Een belangrijk thema binnen dit Platform is ondermijning. Daarnaast wordt door de recherche van de Inspectie veel samengewerkt met UWV, SVB, Belastingdienst, zorgverzekeraars, gemeenten, de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) en binnen het Informatie Knooppunt Zorgfraude (IKZ). Samenwerking
Intelligence
Bij het team Intelligence komen alle meldingen en signalen binnen. Deze meldingen en signalen komen onder meer binnen via de Frontoffice van de Inspectie, Team Criminele Inlichtingen (TCI), opsporingsdiensten zoals de FIOD of andere overheidsdiensten zoals gemeenten of het UWV. Op 1 september 2020 is een pilot met het Regionaal Expertise Centrum (RIEC) Noord-Holland van start gegaan om de samenwerking en verbinding met de RIEC’s te verbeteren. De signalen worden zowel door Toezicht als Opsporing bekeken. Door het stroomlijnen van informatieverzoeken wordt uiteindelijk toegewerkt naar het inhoudelijk inbrengen en gezamenlijk bijhouden van signalen binnen RIEC NoordHolland. Op die manier kan meer integrale samenwerking, onder meer op het gebied van ondermijning, plaatsvinden.
Samenwerking met financiële instellingen
Om signalen van arbeidsuitbuiting te detecteren, werkt de Inspectie ook in 2020 samen met banken. Het blijkt dat banken handelingen van witwassen in verband met uitbuitingssituaties geautomatiseerd in bankgegevens kunnen onderkennen. Hierdoor ontstaan mogelijkheden om uitbuitingssituaties te voorkomen, daders te vervolgen en mogelijke slachtoffers uit de uitbuitingssituatie te halen. Het project heeft in 2020 een vervolg gekregen in een samenwerking tussen de Inspectie en het Financieel Expertise Centrum (FEC)52. Via een kennisdocument ‘crimineel werkgeverschap’ zijn indicatoren en alle achterliggende informatie om mensenhandel, mensensmokkel, uitbuiting en slechte woonomstandigheden te detecteren, gedeeld met diverse banken. Het merendeel van de banken is bezig de indicatoren om te zetten naar zoekopdrachten in bankgegevens.
Europol
Vanwege het internationale karakter van haar onderzoeken heeft de Inspectie een eigen liaison officer (LO) binnen Europol. Door de aansluiting bij Europol maakt de door de Inspectie aangeleverde informatie deel uit van een internationale analyse op verschillende criminaliteitsbeelden. Hierdoor zullen trends en ontwikkelingen sneller gesignaleerd worden, waardoor op specifieke thema’s samenwerking kan plaatsvinden met als doel criminele netwerken te detecteren en stoppen.
Actiedagen/Joint Action Days
Vanuit de Inspectie neemt onder meer de liaison officer deel aan de werkgroep internationaal van het Platform BOD’en. Binnen deze werkgroep zijn voorbereidende werkzaamheden getroffen om in 2020 samen met alle andere BOD-partners een actiedag te organiseren rondom een specifiek grensoverschrijdend thema. Vanwege corona heeft dit geen doorgang kunnen vinden. Het voornemen is om deze actiedag in 2021 te laten plaatsvinden. In 2020 heeft vanuit het programma Arbeidsuitbuiting wel een EMPACT Action Week Labour Exploitation and Argiculture plaatsgevonden. De data die tijdens deze actiedagen verzameld zijn, kunnen door Europol voor verdere analyses worden gebruikt.
Europees Openbaar Ministerie/EPPO
In 2020 heeft de Inspectie zich voorbereid op de komst van het Europees Openbaar Ministerie (EOM). De raakvlakken van het ministerie van SZW en EPPO liggen op subsidiefraude in het sociaal domein en fraude met Europese Unie (EU)-middelen van het Europees Sociaal Fonds. EPPO heeft als taak de fraude met EU-middelen van het Europees Sociaal Fonds te bestrijden. Binnen de afdeling Intelligence is in 2020 een meldprocedure opgesteld voor signalen vanuit het SZW-domein richting EPPO. Inmiddels is een Europees aanklager voor Nederland benoemd.
Gedifferentieerde aanpak van ongevalsonderzoek
Per 1 oktober is de Inspectie gestart met de implementatie van de gedifferentieerde aanpak van ongevalsonderzoek. Hierbij wordt in de manier van het doen van onderzoek naar arbeidsongevallen onderscheid gemaakt naar de aard van het letsel van het slachtoffer en de mate waarin de werkgever arbozaken op orde heeft. Deze start was later dan voorzien door de uitbraak van COVID-19. Enerzijds was dat vanwege de gewijzigde inzet van de inspecteurs, anderzijds vanwege de maatregelen die de Inspectie SZW zelf moest nemen. Dit maakt dat de Inspectie het laatste deel van 2020 en een groot deel van 2021 ziet als een experimenteerjaar en dit benut om de beheersmaatregelen van deze nieuwe aanpak en werkwijze gefaseerd en gecontroleerd uit en in te voeren.
Begin 2020 heeft de Inspectie een nieuwe werkwijze ontwikkeld om niet-spoedeisende ongevallen te onderzoeken.45 Uitgangspunt hierbij was dat de inspecteur tijdens de coronacrisis op afstand zijn werk kon doen en dat de Inspectie SZW naar aanleiding van het ongeval toch een interventie kon ondernemen om de veiligheid in bedrijven te vergroten. Hierbij is de werkgever gevraagd het ongeval zelf te onderzoeken en maatregelen te nemen voor een veilige werkomgeving.
In 2020 zijn er 45 processen-verbaal opgemaakt bij dodelijke ongevallen. Dit is minder dan in 2019 toen er 55 processenverbaal zijn opgemaakt.
Brzo
Door de uitbreiding van capaciteit overeenkomstig het regeerakkoord (ICF), een meer gerichte ketenaanpak en efficienter werken in 2020 is de effectiviteit van de MHCinspecties aanzienlijk verhoogd. Ondanks de coronapandemie heeft de Inspectie SZW in 2020 aan 98% van de gezamenlijk geplande Brzo-inspecties deelgenomen, ruim boven de doelstelling van 90%. In eerdere jaren lag dit percentage nog op 60% (2018) en 67% (2019). De drie specifieke onderwerpen voor gerichte inspectieaanpak in 2020 zijn:
ATEX/explosieveiligheid (gebruik van mobiele arbeidsmiddelen in gevarenzones);
Veilig uitvoeren van onderhoud en het juist omgaan met werkvergunningen;
De verbetercyclus binnen het Veiligheidsbeheerssysteem.
Omdat er in 2020 meer Brzo-bedrijven zijn geïnspecteerd, werd het aantal vastgestelde overtredingen ook hoger. Het handhavingspercentage bij deze bedrijven bleef nagenoeg gelijk.
In 2020 zijn 19 ongevallen gemeld bij Brzo-bedrijven die in onderzoek zijn genomen door de Brzo-inspecteurs. Daarvan zijn er nog 17 in behandeling.
Met het programma Bedrijven met gevaarlijke stoffen borgt de Inspectie in 2020 zoveel als mogelijk de procesveiligheid en bestrijding van acute en chronische blootstellingrisico’s aan gevaarlijke stoffen bij zowel Brzo-bedrijven als overige (chemische) bedrijven. Dit programma begint vruchten af te werpen en effect te krijgen. Zo is het percentage gezamenlijke Brzo-inspecties waaraan de Inspectie heeft deelgenomen in 2020 gestegen naar 98%, waarmee de doelstelling van minimaal 90% is bereikt. De uitbreiding van capaciteit overeenkomstig het regeerakkoord (ICF), een meer gerichte ketenaanpak en efficienter werken in 2020 hebben daar aan bijgedragen.
Naleving RI&E-verplichtingen
Omdat de naleving van de RI&E-verplichtingen al vele jaren onder de maat is, maakte de Inspectie SZW in 2020 hiervan een speerpunt. Binnen de doelgroep Brzo-bedrijven is in 2020 nagegaan of deze beschikken over een RI&E, een plan van aanpak en een basiscontract met een Arbodienstverlener. Bij 96% van de onderzochte bedrijven bleken die aanwezig. Daar waar zaken niet in orde bleken, is handhaving ingezet om naleving te bewerkstelligen.
Lees verder:
